گسترده‌تر خالي است. در همين زمينه يکي از نکات مهم در باره مکتب اخباري‌گري ـ که در باره آن بايد پژوهش دقيق و مستندي صورت گيرد ـ ارتباط اخباريان با ديدگاه‌هاي شيخيه و کشفيه و سپس ظهور بابيت و بهاييت است که البته برخي از محققان به اختصار به آن پرداخته‌اند. ۱ همچنين در دايرة المعارف بزرگ اسلامي از بررسي‌هاي برخي از مستشرقان، مانند اسكارچا، مادلونگ و كلبرگ در باره ديدگاه‌هاي اخباريان خبر داده شده است. ۲
اخيراً نيز پژوهشگري به نام «رابرت گليو»، داراي دكتراي مطالعات اسلامي از دانشگاه منچستر، كتابي در تاريخ مكتب اخباري در تشيع با نام Scripturalist Islam تأليف كرده است. اين پژوهشگر نزديك به ده سال در اين تحقيق وقت صرف كرده كه شش سال از آن در ايران و در جستجوي نسخ خطي ميراث اخباريان صرف شده است. پژوهش گليو برنده جايزه جهاني كتاب سال جمهوري اسلامي ايران شده است. ۳
آثار رجالي اخباريان
معمولاً به اخباريان نسبت داده مي‌شود كه با علم رجال مخالفت مي‌ورزند. برخي از محققان به درستي به اين نكته توجه كرده‌اند كه ديدگاه اخباريان در نقد علم رجال، نقش مهمي در رشد اين علم در چند قرن اخير داشته است. ۴ در اين زمينه كافي است تعداد آثار رجالي پيش از قرن دهم را با آنچه در چهار قرن اخير نوشته شده است، مقايسه كنيم.
در كتب رجال، گاه نيز به دلايل اخباريان در رد اين دانش اشاره شده و اين دلايل نقد مي‌شود؛ چنان‌كه مثلاً وحيد بهبهاني در الفوائد الحائرية از مخالفت اخباريان با نياز به علم رجال سخن مي‌گويد. ۵ ملاعلي كني در توضيح المقال، سيد حسن صدر در نهاية الدراية، وحيد بهبهاني در تعليقه بر منهج المقال، مامقاني در تنقيح المقال، شيخ آقابزرگ تهراني در مصنفي علم الرجال و علياري تبريزي در بهجة الآمال در باره ديدگاه‌هاي اخباريان عليه علم رجال بحث كرده‌اند. ۶ مامقاني در مقدمه كتاب تنقيح المقال، ديدگاه اخباريان را در بي‌نيازي از علم رجال و رد تنويع حديث و قطعيت كتب اربعه، به تفصيل، نقل و نقد مي‌كند. او در دفاع از علم رجال به دوازده دليل مخالفان اين علم اشاره مي‌كند كه هر چند در ذكر اين دلايل چندان نامي از اخباريان نيست، اما از قراين پيداست كه اين دلايل منسوب به آنان است. ۷ ايشان، از جمله در جايي اخباريان را در كنار حشويه، يكي از چند طايفه منكر نياز به علم رجال معرفي مي‌كند و به
1..۱ همان، ج۳، ص۵۲ ـ ۵۴.
2..۱ دايرة المعارف بزرگ اسلامي، ج۷، ص۱۶۲.
3.مشخصات کامل کتابشناختي اين اثر چنين است:
Scripturalist Islam: he History and Doctrines of the Akhbari Shii School، Robert Gleave ،Brill، Leiden، ۲۰۰۷.
4.نظرية السنة في الفكر الامامي الشيعي، ص۲۹۲.
5.الفوائد الحائرية، ص۴۹۶.
6.نظرية السنة في الفكر الامامي الشيعي، ص۲۸۳.
7..۱ تنقيح المقال في علم الرجال، ج۱، ص۱۷۵.
