من لايحضره الفقيه، تنبيه الاريب في ايضاح رجال التهذيب، روضة العارفين و من روي النص علي الائمة الاثني عشر. ۱
شيخ عبدالله سماهيجي ـ كه او نيز از عالمان پركار اخباري است ـ كتابي در رجال دارد كه ظاهراً به نام رجال شيخ عبدالله مشهور است. ۲ او كتابي ديگر با نام ارشاد ذهن النبيه في شرح اسانيد الفقيه ۳ و منظومه‌اي در رجال با نام تحفة الرجال يا زبدة المقال دارد. ۴ دو اثر ديگر رجالي او البلغة الصافية و حاشيه بر رجال الوسيط ميرزا محمد استرآبادي است. ۵
اخباري ديگر، شيخ ياسين بن صلاح‌الدين بحراني است كه از سماهيجي اجازه دارد. او هر چند اثري با نام رسالة في عدم اعتبار قول علماء الرجال لكثرة اشتباهاتهم دارد، ۶ اما از نام دو كتاب ديگرش يعنيمعين النبيه في رجال من لا يحضره الفقيه و المحيط أو الوسيط في الرجال معروف به رجال شيخ ياسين بحراني ۷ پيداست كه خود نيز عالمي رجالي است و مخالفتي اساسي با رجال ندارد.
از آثار قابل استفاده اخباريان در علم رجال و حديث، مباحث شيخ حر عاملي در پايان وسائل الشيعة است. او غير از اين، اثري نيز با نام رسالة في معرفة الصحابة دارد. ۸ همچنين فوايد ارزشمند ميرزاي نوري در خاتمة مستدرك الوسائل نيز قابل اشاره است.
اين آثار متعدد، توجه جدي عالمان اخباري را به علم رجال نشان مي‌دهد و سستي ادعاي مخالفت اساسي اخباريان با دانش رجال را ثابت مي‌كند و درستي اين فرضيه را نشان مي‌دهد كه اخباريان، نه تنها به علم رجال بي‌توجه نبوده‌اند، بلكه برخي از بهترين پژوهش‌هاي رجالي به دست آنان انجام شده است. اما اين نكته كه اين پژوهش‌ها تا چه حد روشمند و از نظر اصوليان مورد قبول است، بحثي است كه در ادامه به آن مي‌پردازيم.
ديدگاه‌هاي رجالي اخباريان
چنان‌كه ديديم، مخالفت با علم رجال، در شكل افراطي خود، در ميان اخباريان طرفداران زيادي نداشته است و بنا بر اين کساني از اخباريان نيز به اين علم توجه کرده و در آن مباني خاصي را اتخاذ کرده‌اند که در اين بخش اين مباني را بررسي مي‌كنيم.
آنچه در ديدگاه‌هاي رجالي عالمان اخباري به‌روشني به چشم مي‌خورد، روش‌شناسي قابل نقد آنان در دانش رجال و بيگانگي آنان از روش‌شناسي نقد و بررسي متون ديني و تاريخي است. اين نكته در نقد ديدگاه‌هاي آنان بيشتر روشن خواهد شد:
1.همان، ص۱۲۷ ـ ۱۲۶.
2..۱ الذريعة، ج۱۰، ص۱۲۸.
3.همان، ج۱۰، ص۱۲۸؛ شيخ آقا بزرگ در الذريعه نام كتاب را «ارتياد ذهن النبيه...» مي‌آورد، ولي در جايي ديگر مي‌گويد: نام درست اين كتاب، همان «ارشاد ذهن النبيه...» است ( ر.ک: مأخذشناسي رجال شيعه، ص۱۳۲).
4..۱ الذريعة، ج۱، ص۴۷۴.
5..۱ مأخذشناسي رجال شيعه، ص۱۳۳ ـ ۱۳۲.
6..۱ الذريعة، ج۱۵، ص۲۳۴.
7..۱ همان، ج۱۰، ص۲۸۳.
8..۱ مأخذشناسي رجال شيعه، ص۱۲۵.
