بحث از يكايك اعداد و شناخت خصوصيات و راز و رمزهاي آنها از حوصله اين نوشتار خارج است. از اين رو، از ميان اعداد، فقط به عدد چهل ـ كه با موضوع اين نوشتار ارتباط دارد ـ مي پردازيم.
رمزشناسي عدد چهل در اديان و فرهنگ‌هاي مختلف
بر اساس مطالعات ديني، عدد چهل در ميان بسياري از ملل، بويژه اقوام سامي، نقش بسيار مهمّي را دارا بوده است؛ چنان كه در مصر قديم، ادوار علم نجوم بر حسب چهل سال محاسبه مي شده است. در تورات نيز عدد چهل داراي اهميّت است و عبراني ها و مصري‌ها عدد چهل را مبناي تقسيم دوران سن انساني قرارداده اند و بابليان و آرامي ها و اقوام يهود و عرب، رقم چهل را مقدس مي شمرده اند. ۱
بابليان معتقد بودند ناپديد شدن چهل روزه ستاره پروين (ثريّا)، نشانگر بروز دوره مهلكي است كه با صبر و انتظار ارتباط دارد. در اسرائيل قديم مثل اسلام، تطهير و مراسمي كه با مرگ در ارتباط بود، طبق عدد چهل سنجيده مي شد. دوره هاي بلا در اسرائيل با چهل شمارش مي شد: طوفان نوح، چهل روز به طول انجاميد، سرگرداني بني اسرائيل در بيابان چهل سال طول كشيد. موسي، اليشع و مسيح، هر يك، چهل روز را در بيابان سپري كردند و مسيح، چهل روز در قبر ماند. مدت زمان بين رستاخيز و معراج مسيح چهل روز است. چهل در انجيل عهد قديم به معناي «يك نسل» است كه يك معيار دنيوي است. در نظام فيثاغورس، چهل، مربع يك عدد كامل است. (10×4) حاملگي انسان، هفت دوره چهل روزه طول مي كشد. تكرارِ كاري براي چهل بار به صورت عادتي در مي آيد. نامگذاري اشيا و حيوانات همراه با عدد «چهل»، نمودار عمق رسوخ و اهميت اين عدد در آداب و رسوم و فرهنگ‌هاي ملل مختلف است. ۲
اربعين در فرهنگ اسلامي
از آنجا كه ظهور و گسترش اسلام در سرزمين عربستان شكل گرفته و فرهنگ عرب با فرهنگ اسلام پيوندي ناگسستني برقرار نموده، شناخت ويژگي‌ها و خصوصيات اعداد در ميان اعراب، ما را در جهت شناخت دقيق تر راز و رمز اعداد در فرهنگ اسلام ياري مي دهد.
بعضي اعداد در ميان عرب از اطلاق برخوردارند و منظور خودِ عدد نيست، بلكه اَعراب از آن به كثرت و مبالغه ياد مي كنند؛ مثل اعداد هفت، هفتاد و هفتصد. ۳ عدد چهل نيز از هم قبيل اعداد است؛ به طوري كه اَعراب به هزارپا،ام اربع و اربعين مي گويند، هر چند اين خزنده بيش از 44 پا ندارد. البته ردِّ پايي از اين نكته، در فرهنگ ايران نيز مشاهده مي شود؛ زيرا ايرانيان به آب انبارِ بسيار گود، اگرچه پله هاي آن از چهل تا بيشتر يا كمتر باشد، چل پله گويند. ۴
در فرهنگ اسلام هم، بعضي اعداد از اطلاق برخوردارند و مراد، خودِ عدد نيست، بلكه كثرت و مبالغه مورد نظر است. در قرآن كريم خداوند فرموده است: كَمَثلِ حَبَّةٍ أنبَتَت سَبعَ سَنابِلَ۵ و در جاي ديگري فرموده
1.الأربعون حديثا في الأدب الإسلامي، ص۳.
2.۳.Annemarie schimmel، “NUMBERS”، from Encyclopedia of Religion، Mircea Eliade ،Vol. ۱۱ ،p.۱۸.
3.النشر في القراءات العشر، ج۱، ص۲۵.
4.لغت‌نامه دهخدا، ج۵، ص۷۲۱۶.
5.سوره بقره، آيه ۲۶۱.
