است: إن تَستَغفِر لَهُم سَبعِينَ مَرَّةً۱ و همچنين سخن پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله كه فرموده است: «العَبادَةُ سَبعونَ جُزءاً». ۲ در اين موارد منظور از «سبع» و «سبعين»، هفت و هفتاد نيست، بلكه كثرت و مبالغه مورد نظر است.
يكي از اعدادي كه در فرهنگ اسلام از جايگاه والايي برخوردار است، عدد چهل است. هرچند مي توان گفت كه در عدد چهل، مثل عدد هفت و هفتاد، كثرت و مبالغه نهفته است، اما افزون بر اين مطلب، عدد چهل نشانگر عدد كامل است و همواره از آن، كثرتي كه به كمال ختم شود، فهميده شده است. به ديگر سخن، اعداد هفت و هفتاد فقط از كثرت و مبالغه برخوردارند، اما عدد چهل از كثرت و مبالغه اي برخوردار است كه جامع بودن و كمال را به دنبال داشته باشد، نه هر كثرت و مبالغه اي.
با مطالعه اديان گذشته و پي جويي عدد چهل در ميان آن اديان، بويژه دين يهود و مسيحيّت به اين حقيقت مي توان دست يافت كه عدد چهل در اديان الهي از اهميّت شاياني برخوردار بوده است. شايد بتوان گفت كه علّت اين مسأله، به هدف اديان الهي ـ كه «تكامل» و رستگاري انسان است ـ برمي گردد. دين اسلام نيز از اين قاعده مستثنا نيست و به همين دليل است که «چهل» در ميان اعداد ديگر نقش كليدي دارد. با اين ديدگاه، به بررسي در باره جايگاه و اهميّت اين عدد در فرهنگ اسلام مي پردازيم.
در تاريخ اسلام، مسائل قابل توجّهي كه عدد چهل نقش كليدي در آنها داشته، اتفاق افتاده است و اين نشانگر اهميت اين عدد در ميان ديگر اعداد است.
اوّلين مسأله مهم، بعثت رسول اكرم صلي الله عليه و آله در چهل سالگي است.
شمس النبوة منه في رمضانفأتت عليه اربعون فأشرقت۳
زيرا در اين سنّ است كه انسان بر ذروه عقل و كمال پاي مي نهد و آخرين مرحله كمال را طي مي كند و انسان كامل مي گردد. لذا پيامبر اسلام هم پس از پشت سرگذاشتن اين سنّ و دست يافتن به مقام انسان كامل، لياقت و شايستگي اين را پيدا كرد كه حامل پيام الهي گردد و رسالت خود را شروع نمايد.
دومين مسأله مهم در تاريخ اسلام ـ كه عدد چهل در آن درخشش تامّي دارد ـ اربعين حسيني است. بنا بر نقلي، روز چهلم شهادت حضرت ابا عبدالله الحسين عليه السلام اهل بيت آن حضرت از دمشق به كربلا آمدند و بعد از چهل روز دوري از قافله سالار قيام كربلا، تشنگي جان را با زيارت تربت پاكش سيراب نمودند. شايد اين زيارت، در چهلمين روز، اتفّاقي نبوده، بلكه نشانگر نهايت ايّام عزا و مصيبت بوده است. البته ناگفته نماند كه اين رسم از زمآنهاي دور جزء آداب و رسوم ملل غيراسلامي هم بوده است و آنان در روز چهلم رحلت شخص، به پاس گرامي‌داشت خاطره و ياد او مراسمي بر پا مي داشتند و با برگزاري آن مراسم به مصيبت و عزاداري براي وي پايان مي بخشيدند. ۴
1.سوره توبه، آيه۸۰.
2.الكافي، ج۵، ص۷۸.
3.السيرة الحلبية، ج۱، ص۱۲۸.
4.شرح الأربعين النبوية، ص۴۷۹.
