اربعين در عرفان و تصوّف اسلامي
حرف ميم، در عدد، مطابق چهل است. عرفا معتقدند كه مراتب موجودات، اگرچه از روي جزويّت لاينحصرند، اما از روي كليّت چهل مرتبه است و مجموع اين چهل مرتبه كلّي، مجلا و مظهر حقيقت محمّدي اند صلي الله عليه و آله و آن حضرت من حيث الحقيقة، ظاهر و متجلّي بر همه است. و ميم (احمد) از اين جهت فرموده كه جميع مراتب كونيّه اجزاي حقيقت محمّدي اند و در صورت همه، معناي آن حضرت است كه ظهور يافته است. ۱
ز احمد تا احد يك ميم فرق استجهاني‌اندر آن يك ميم غرق است
از طرف ديگر، مدت زماني كه دراويش به رياضت مي پردازند و در عزلت به سر مي برند، چهل روز است كه به طور منظوم در مصيبت‌نامه عطار توصيف شده است و به «چله نشيني» معروف است. ۲
محدّث نوري در پاسخ به اين كه چرا دراويش چهل روز را جهت گوشه نشيني انتخاب كرده اند، مي فرمايد:
از جمله مسائلي كه عرفا و متشرعان نسبت به آن از اشتراك نظر برخوردارند، مواظبت بر عمل مخصوصي درچهل روز است. و اخبار زياد حاكي از آن است كه انجام عملي، خوب يا بد، به طور مداوم در چهل روز باعث تأثير در وجود انسان مي گردد و او را در جهت مثبت يا منفي دگرگون مي سازد. ۳
اربعين در آيات قرآن كريم
عدد اربعين (چهل) در قرآن كريم، با خصوصيتي كه در تربيت و تكامل انساني دارد، به هم آميخته است. در قرآن كريم كلمه اربعين، چهار بار آمده است كه در ذيل همراه با شرح و توضيح مختصري مي آوريم.
1. وَ إذ واعَدنا مُوسَي أربَعينَ لَيلَةً ثُمَّ اتَّخَذتُمُ العِجلَ مِن بَعدِهِ وَ أنتم ظالِمُونَ؛ ۴
و (به ياد آوريد) هنگامي را که با موسي چهل شب وعده گذارديم؛ (و او، براي گرفتن فرمانهاي الهي، به ميعادگاه آمد؛ ) سپس شما گوساله را بعد از او (معبود خود) انتخاب نموديد؛ در حالي که ستمکار بوديد.
خداي تعالي داستان ميقات چهل روزه موسي را در سوره اعراف نقل كرده است؛ آنجا كه مي فرمايد:
ما با موسي سي شب قرار گذاشتيم، و سپس آن را چهل شب تمام كرديم.
پس اگر در آيه مورد بحث از همان اوّل مي فرمايد چهل شب قرارگذاشتيم، يا از باب تغليب است و يا آن كه ده روز آخري به يك قراردادي ديگر قرار شده، پس چهل شب مجموع دو قرارداد است؛ همچنان كه روايات نيز اين را مي گويد. ۵
1.مفاتيح الاعجاز في شرح گلشن راز، ص۲۲.
2.۳.Annemarie schimmel، “NUMBERS”، from Encyclopedia of Religion، Mircea Eliade ،Vol. ۱۱، p.۱۸.
3.شرح الأربعين النبوية، ص۱۱.
4.سوره بقره، آيه ۵۱.
5.الميزان، ج۱، ص۲۸۶.
