براي نتيجه گيري از بحث‌هاي بالا، بررسي سلسله سندهاي حديث اربعين از ديدگاه علم رجال لازم است. و ليكن اين بررسي به واسطه كثرت نقل اين حديث به شكل‌ها و مضامين مختلف و طرق روايي شيعه و سنّي، از حوصله اين بحث خارج است. لذا ابتدا به بررسي كلي چند حديث مي پردازيم و سپس به تفحصّ و صحّت و سقم سلسله سنديك حديث اكتفا مي كنيم و بررسي ديگر احاديث را به علاقه‌مندان واگذار مي نماييم.
علامه مجلسي در جلد دوم بحار الأنوار در باب بيست تحت عنوان «من حفظ اربعين حديثا» ده حديث را جمع نموده است. ۱ بررسي سلسله سند اين احاديث راه را براي نتيجه گيري كلي هموارتر مي سازد.
پس از بررسي رجالي سلسله سندهاي اين احاديث، نتايج زير به دست آمد:
1. در ميان رجال سلسله سند بعضي از اين احاديث محمّد بن جمهورالعمّي است كه صاحبان كتب رجال وي را ضعيف، فاسد المذهب، غالي و فاسد الحديث دانسته اند.
2. عدم شناخت افراد در سلسله سند به واسطه عباراتي مثل: عن بعض اصحابنا رفعه الي ابي عبدالله.
3. وجود عبيدالله بن عبدالله الدهقان الواسطي در ميان رجال سلسله سند چند حديث كه طبق قول نجاشي ضعيف است و غير از نجاشي، از رجاليون ديگر، در باره وي چيزي در مدح و ذمّ وي نرسيده است. ۲
طبق نتايج بالا مي توان ادعا كرد بيشتر اين احاديث ضعيف و حتي مردود هستند و ليكن طرق روايتي ديگري براي اين حديث وجود دارند كه موجب جبران ضعف احاديث اين باب مي شوند؛ از جمله وجود حديث اربعين در كتاب صحيفة الامام الرضا عليه السلام است كه از سلسله سند محكمي برخوردار است و قطعاً صحيح است.
كتاب مذكور ـ كه داراي سلسله سندهاي متعدد است ـ در ميان علماء شيعه و سني از اهميت والايي برخوردار است؛ بطوري كه احمد بن حنبل و ديگران در باره اسناد اين كتاب گفته اند:
لو قرأت هذا الاسناد علي مجنون لبرأ من جنونه؛
اگر اسناد اين كتاب را بر ديوانه بخواني، ديوانگي از وي رخت بربندد و عاقل شود. ۳
مصحح، پس از ذكر سيزده طريق براي اسناد اين كتاب از علماي شيعه و سنّي، طريق شيخ طبرسي را محكم‌ترين طريق دانسته و كتاب را بر اين مبنا تصحيح نموده است.
حال به بررسي طريق شيخ طبرسي مي پردازيم:
اخبرنا ابوعلي الفضل بن الحسين الطبرسي قال: اخبرنا ابوالفتح عبيدالله بن عبدالكريم بن هوازن القشيري، قال: حدثني أبوالحسن علي بن محمّد بن علي الحاتمي الزوزني، قال: أخبرني أبوالحسن احمد بن محمّد بن هارون الزوزني، قال: اخبرنا ابوبكر محمّد بن عبدالله بن محمّد، قال: حدثنا ابوالقاسم عبدالله بن احمد بن عامرالطائي، قال: حدثني ابي‌احمد بن عامر قال: حدثني علي بن موسي الرضا عليه السلام قال: حدّثني أبي موسي بن جعفر عليه السلام قال: حدّثني ابي جعفر بن محمّد عليه السلام، قال: حدّثني أبي
1.بحار الأنوار، ج۲، ص۱۵۲ ـ ۱۵۳.
2.معجم رجال الحديث، ج۱۱، ص۷۵ ـ ۷۶.
3.صحيفة الإمام الرضا عليه السلام، ص۱۴.
