معناي بعثه الله عزَّ و جلَّ يوم القيامة فقيهاً عالماً

در واقع، فقيه كسي است كه داراي علم به آخرت و آفات نفوس و مفسده اعمال و تارك زندگي پست دنيا و پاك و پارسا و راغب بدان چه در پيش خداست، باشد. وگرنه، فقيه به معناي دانشمند و فقه به معناي فهم و يا علم به احكام شرعي از روي ادله تفصيلي مناسب مقام نيست.
شيخ بهايي پس از ردّ معناي لغوي و اصطلاحي «فقه» و عدم مناسبت اين دو معنا در اين مقام، گفته است:
مراد از فقه در اين حديث بينايي در امور دين است و احوال آخرت و خداشناسي، كه فقيه به معناي صاحب اين بصيرت و بينايي باشد. ^۱
شيخ بهايي در پاسخ اين سؤال که دانستن معناي حديث آيا در حصول ثواب مذكور شرط است يا نه؟ نوشته است:
ظاهر حديث دلالت دارد بر آن كه دانستن معنا، در عايد شدن ثواب مذكور شرط نيست، بلكه ثواب مذكور، به مجرّد حفظ الفاظ حديث، عايد مي شود؛ هرچند معرفت به معنا حاصل نباشد. و دور نيست كه مراد رسول اكرم صلي الله عليه و آله نيز اين باشد؛ چرا كه چنان که حفظ قرآن عبادت است و مورث ثواب، هر چند معرفت به تفسير حاصل نباشد، حفظ الفاظ حديث نيز عبادت است و قابل ترتّب ثواب، بي آن كه عالم به معناي آن بوده باشد. ^۲
صاحب كتاب تبصرة المؤمنين بر اين استدلال شيخ اشكال كرده است و آن را از اوهام دانسته است و آورده است:
اولاً، از جهت اين كه مجرد حفظ، بدون علم به معناي آن چه ثمر دارد تا اين كه اين همه ثواب براي آن باشد، البته احاديث اخبار ـ كه احكام مسائل ديني‌اند ـ براي علم و عمل اند، در حكم اوراد و اذكار و ادعيه نيستند كه بدون فهم معاني آن موجب اجر و ثواب شوند، بلكه بديهي است كه نظر صاحب شرع عليه السلام همه جا بر معنا و مفهوم آنهاست نه به مجرد لفظ آنها.
ثانياً، در احاديث سابقه فرمودند كه چهل حديث كه حفظ مي كند در حلال و حرام بوده باشد كه محل حاجت مردمان است و از آنها منتفع بشوند و از معلومات است كه حلال و حرام محل حاجت مردمان است و انتفاع از معناي آن حاصل مي شود، نه اين كه از مجرّد حفظ لفظ آنها و احاديث گذشته قرينه، بلكه صريح است در اين كه مراد معناست، نه ظاهر فقط، بلكه مقصود از لفظ هم، معناست؛ چنان كه مقصود از پوست مغز است. ^۳
برخي نيز در پاسخ اين سؤال که مراد از امّت، جميع امّت است يا بعض امّت؟ آورده‌اند:
ظاهر اين است كه لفظ «عَلي» در اين حديث به معنا «لامِ انتفاع» است. و چون «امّت» اسم جنس مضاف به ضمير است ـ و در علم عربيّت، مقرر شده كه اسم جنس، هرگاه مضاف واقع شود، ظاهرش عموم است ـ به حسب ظاهر، مراد از «امّت» جميع امّت خواهد بود، و ثواب