نكردن مگر از ثقه ، به همين مانند است .
با وجود اين اشكال و درهم ريختن تقرير ياد شده ، آن گاه اشكالات و نقض ها مبنى بر اين كه اين افراد از غير ثقه هم نقل روايت كرده اند ، پس شهادت يا اجتهاد اصحاب بر عدم روايت اينان ـ كه طبعا حاصل تتبّع و اجتهاد آنها در اسناد روايت هاى آنان است ، نه متكّى بر شهادت خود آنان ـ زنده مى شود و حاصل آن ، نپذيرفتن اين كلّيت است كه هر كسى كه اين افراد از او نقل كنند ، ثقه است . به اين ترتيب ، جايى هم براى پيگيرى اين بحث كه آيا غير از سه نفر مذكور در سخن شيخ طوسى در عُدّة الأصول ، كسان ديگرى هم هستند يا نه ، وجود ندارد . البته شيخ طوسى با تعميم سخن خود ، قطعا نسبت به غير از اين سه نفر ، كسان ديگرى را هم مدّ نظر داشته است ؛ ولى بحث كبروى درباره آنها نيز با سه نفر مذكور ، تفاوتى ندارد . فقط بحث صغروى است كه آيا اينان هم در اين كبرا داخل هستند يا نه . ۱
4 ـ 1 . راويان كتاب «كامل الزيارات» ابن قولويه
يكى ديگر از عناوين كلّى رجالى كه ممكن است بر پايه آن ، دسته اى از راويان را معتبر قلمداد كرد ، راويان كتاب كامل الزيارات ابن قولويه رحمه الله هستند . منشأ اين عنوان ، سخنى است از ابوالقاسم جعفر بن محمّد بن قولويه (م 368ق) ، نويسنده كتاب معروف كامل الزيارات ، در مقدمه كتاب .
برخى ادّعا كرده اند كه سخن مزبور بر توثيق همه راويان با واسطه و بلا واسطه اين كتاب دلالت مى كند . ۲برخى ديگر با اشكال بر عموميت اين برداشت ، آن را فقط درباره راويان بلا واسطه ابن قولويه ، يعنى مشايخ او پذيرفته اند . ۳ برخى نيز در
1.ر .ك : معجم رجال الحديث ، ج۱ ، ص۶۹ به بعد ؛ كلّيات فى علم الرجال ، ص۲۷۳ به بعد .
2.وسائل الشيعه ، ج۲۰ ، ص۶۸ ؛ معجم رجال الحديث ، ج۱ ، ص۵۰ .
3.مستدرك الوسائل ، ج۳ ، ص۵۲۳ ـ ۵۲۲ ؛ بحوث فى علم الرجال ، محمّد آصف المحسنى ، ص۵۵ ؛ كلّيات فى علم الرجال ، ص۲۹۹ .
