نياورده ام ؛ يعنى افرادى كه نام آنها ذكر شده ، ولى در روايت كردن ، معروف نيستند و به نقل حديث و دانش ، شهرت ندارند . من اين كتاب را كامل الزيارات نام نهادم . ۱
كسانى كه به اين عبارت ها براى اثبات موثّق بودن راويان كتاب كامل الزيارات استدلال كرده اند ، به اين قسمت تمسّك جسته اند كه : «لكن ما وقع لنا من جهة الثقات من أصحابنا» .
گفته اند ابن قولويه در اين جمله بر ثقه بودن همه راويان مندرج در كتاب خود ، شهادت داده است . ۲ غالب كسانى كه با اين برداشت مخالفت ورزيده اند ، تلاش كرده اند عموميت آن را نسبت به راويان با واسطه رد كنند . دليل عمده اينان ، وجود راويان با واسطه اى است كه قطعا ضعيف اند و نمى توانند مورد استرحام (طلب رحمت) ابن قولويه قرار گيرند . به علاوه ، آن چنان كه وى توصيف كرده ، مشهور به حديث و علم نيستند . ۳ پس از اين اشكال با تأييد اصل ادّعا نسبت به راويان بى واسطه ، آن راويان را شمارش كرده اند . ۴
آنچه با توجّه به مجموعه سخنى كه از ابن قولويه نقل كرديم ، به نظر مى رسد اين كه اساسا دلالتى در سخن او بر توثيق راويان كتاب وجود ندارد تا بحث كنيم كه مراد او راويان بى واسطه بوده يا راويان با واسطه را هم شامل مى شود . توضيح اين كه وى قبل و بعد از اين قسمت كه مورد استدلال واقع شده : «وقد علمنا ... من جهة الثقات من أصحابنا ـ رحمهم اللّه ـ » بيان مى كند كه در كتاب ، چه روايت هايى را نقل كرده است . قبل از آن مى گويد فقط احاديث امامان معصوم عليهم السلام را در كتاب نقل كرده و از غير ايشان نقل نكرده است . سپس استدلال مى آورد كه چرا چنين كرده و مى گويد :
1.در ترجمه نكات قابل بحث و توضيحى وجود دارد كه در ادامه مى آيد .
2.وسائل الشيعة ، ج۲۰ ، ص۶۸ ؛ معجم رجال الحديث ، ج۱ ، ص۵۰ .
3.كلّيات فى علم الرجال ، ص۳۰۰ ـ ۲۲۹ ، بحوث فى علم الرجال ، ص۵۵ .
4.همان منابع . نيز ، ر . ك : مستدرك الوسائل ، ج۳ ، ص۵۲۳ .