شيوه هاى ارزشيابى افراد راوى ، در اين جا مورد بحث است . از آن جا كه مبانى اعتبار اين شيوه ها در فصل سوم مى آيد ، در اين جا فقط گزارش اين شيوه ها و اشاره اى به مبناى آن (بدون بحث و بررسى) ارائه مى گردد .

1 ـ 2 . نصّ معصوم عليه السلام

بدون شك ، چنانچه قبلاً در بحث تاريخى هم گفته شد ، نصّ معصوم عليه السلام بر وثاقت كسى ، بهترين دليل بر اعتبار و وثاقت است . برخى نمونه ها در همان بحث تاريخى ذكر شد . مبناى اين راه ، اثبات مبناى كلامى حجّيت سخن معصوم عليه السلام در احكام و موضوعات شرعى احكام است . در اين راه ، مانند ساير جاهايى كه از روايات به عنوان حجّت هاى شرعى استفاده مى شود ، لازم است چالش هاى متنى و سندى طى شود . ^۱ در اين جا انسداد باب علم در رجال ، به عنوان مبنايى براى پذيرش روايات رجالى هم مطرح شده، ^۲ كه در جاى خود در فصل آينده مطرح خواهد شد .

2 ـ 2 . نصّ يكى از رجاليان متقدّم

تصريح رجاليان متقدّم (همچون شيخ طوسى و نجاشى) يكى از راه هاى اثبات وثاقت و اعتبار راويان است ؛ بلكه اين راه بيش از ساير راه ها در رجال ، كاربرد دارد . چنان كه در عمل هم ، به طورى كه در مباحث تاريخى اشاره شد ، اين راه بيشتر به استفاده از سخنان نجاشى و شيخ طوسى انجاميده است . بحث مهم در اين جا اين است كه : مبناى پذيرش و حجّيت سخن رجاليان چيست؟ شهادت و خبرويت ، دو مبناى معروف و قابل بحث است ^۳ كه در جاى خود مى آيد .

حديثى ، ترحّم (درود فرستادن) برخى بزرگان و ... . ^۱

2 . اعتماد بر رجال با عناوين خاص (راه هاى بررسى جزئى رجال)

راه ديگر براى ارزشيابى سند روايات بر محور اعتماد بر رجال ، پيجويى احوال يك به يك راويان است و در واقع ، غالب تحقيقات و بررسى هاى رجالى بر روى هر يك از افراد راوى است . به همين دليل ، مباحث قابل ارائه حالت جزئى دارد ؛ امّا از دو جهت ، درباره قضاياى جزئى رجالى مى توان بحث كلّى كرد . اين مباحث كلّى است كه مى تواند به آن قضاياى جزئى جهت و مبنا بخشد .
يك دسته مباحث كلّى درباره شيوه هاى بررسى جزئى رجالى رقم مى خورد . شيوه بررسى رجالى جزئى ، خود حالت كلّى دارد ؛ يعنى درباره هر يك از افراد راوى ممكن است شيوه اتّخاذ شده ، اعمال گردد . مثلاً براى يافتن حال راوى از جهت اعتبار و عدم اعتبار او (حجّت رجالى) ، يك شيوه اين است كه به توثيق هاى خاصّ رجاليان مراجعه شود و گفته آنها معيار اعتبار و عدم اعتبار واقع شود . يك شيوه اين است كه به سند روايت هاى او مراجعه گردد و موقعيت او دربين راويان اخبار به دست آيد . شيوه ديگر اين كه به متن روايات او نظر شود و ارزش و اعتبار او بررسى گردد .
ممكن است مجموعه اى از اين شيوه ها نيز خود شيوه اى باشد كه در آن از سر جمع بررسى هاى سندى ، متنى و گفته هاى رجالى نتيجه اى حاصل گردد . دسته ديگر از مباحث كلّى درباره بررسى هاى رجالى جزئى ، بررسى مبانى اعتبار دسته اوّل از مباحث كلّى ، يعنى شيوه هاى ارزشيابى افراد راوى است .
دسته دوم از اين مباحث ، ضمن فصل سوم اين بخش ، به همراه توضيحات مقدّماتى درباره شناخت كلّى آنها خواهد آمد . امّا دسته اول از مباحث كلّى ، يعنى