اين كه رأى رجاليان متقدّم را ـ كه برخى از صاحب نظران از جهت شهادت ، حجّت و معتبر مى دانند ـ ۱ برپايه حجّيت خبر واحد در همه موضوعات شرعى يا لا اقل در اين موضوع (شهادت بر وثاقت يا عدالت راويان) قرار دارد . ۲
براى پيگيرى سخن در اين گفتار ، ابتدا به طرح اصل بحث اشاره مى كنيم . سپس آثار و ثمرات رجالى آن را گوشزد خواهيم كرد . بعد از آن به بررسى اقوال در حجّيت خبر واحد ـ تا آن جا كه مربوط به اين آثار و ثمرات مى شود ـ مى پردازيم .
1 . جايگاه بحث در اصول فقه و درايه
حجّيت خبر واحد ، از ديرباز مورد بحث و نظر بوده است . غالب احكام شرع ، از منبع «سنّت» گرفته مى شود . سنّت به معناى گفتار ، رفتار و تقرير معصوم عليه السلام نيز غالباً از طريق نقل اين سه حاصل مى شود . اين نقل ، چه به صورت گفتارى و چه به صورت نوشتارى ، هميشه يقين آور نيست ؛ بلكه به نسبت ، موارد اندكى است كه نقل سنّت ، يقين آور يا لا اقل اطمينان آور باشد . مواردى كه از آن به تواتر در نقل ، قرائن قطعى و يا استفاضه خبر ، ياد مى شود . ۳
تعريف خبر واحد ، پس از توجّه دادن به نكته ياد شده ـ كه آغازگر بحث است ـ با مقايسه آن با خبر متواتر ، صورت مى گيرد . شهيد ثانى در الدراية مى گويد : خبر واحد ، آن است كه راويان آن به اندازه تواتر نرسد . ۴ تواتر وقتى است كه طبقات راويان هم عرض تا زمان ما به اندازه اى زياد باشند كه هم نوايى آنان را بر نقل دروغ ،
1.ر .ك : ص ۴۴ به بعد .
2.ر .ك : مباحث الأصول (تقرير سيد كاظم حسينى حائرى از دروس آية اللّه شهيد سيد محمّد باقر صدر ، پاورقى) ، ص ۵۵۷ (الجزء الثانى من القسم الثانى) .
3.ر .ك : الدراية ، ص ۱۰ به بعد ، مقباس الهداية ، ج ۱ ، ص ۸۶ به بعد . البته خبر مستفيض و خبر همراه با قرائن قطعى از اقسام خبر واحد است ؛ ولى ذكر آنها در كنار خبر متواتر ، به دليل يقين آور يا اطمينان آور بودن آن است ، چنان كه خبر مستفيض هم ممكن است هميشه اطمينان آور نباشد .
4.همان ، ص ۱۵ .
