فصل دوم: تاريخچه مبانى رجالى و شيوه هاى ارزشيابى حديث

در دست داشتن گزارشى فشرده از مبانى رجالى در دوره هاى مختلف، مى تواند روشن كننده مباحث آتى باشد. اين كار در دو بخش مبانى رجالى شيعه و اهل سنّت (كه ميراث متفاوتى در اين باره دارند) قابل پيگيرى است. تذكّر اين نكته ضرورى است كه بررسى مبانى آراى اهل سنّت در اين باره ، صرفا براى آشنايى و توجّه تطبيقى به آن در مبانى شيعى است؛ ولى پيگيرى و تداوم اين تحقيق، در مبانى آراى شيعه خواهد بود. از اين رو، بررسى مبانى اهل سنّت، فشرده تر انجام مى گيرد. خوانندگان محترم براى آگاهى از بحث هاى مفصّل تر و كامل تر درباره مبانى اهل سنّت، بويژه با عنايت به همه روش هاى ارزشيابى صدور احاديث، يعنى از روى متن و سند (و در سند هم چه از جهت تكْ تكِ راويان، و چه از جهت ارزشگذارى هاى كلّى تر، به سان آنچه در مورد شيعه خواهد آمد) ، مى توانند به منابع آنها مراجعه كنند . به برخى از اين منابع در ضمن اين بررسى فشرده هم ارجاع داده مى شود.

گفتار اوّل : تاريخچه مبانى رجالى حديث اهل سنّت

مبانى رجالى از لا به لاى آراى رجالى به دست مى آيد. بنا بر اين، تاريخچه آن با

دارد) صحيح يا معتبر است، يك مبناى رجالى است؛ امّا همين مبناى رجالى، خود مبنايى دارد و آن اين كه سخن كشّى به عنوان خبره فن يا شاهدى عادل در اين باره، حجّت و معتبر است؛ يعنى قول خبره در اظهار نظرهاى رجالى معتبر است.
پس اعتبار قول خبره در آراى رجالى، خود يك مبناى رجالى است؛ چون در طريق اثبات رأى رجالى قرار مى گيرد، چنان كه همين اعتبار قول خبره گاهى هم مستقيما و بدون نياز به واسطه ديگرى رأى رجالى را ايجاد مى كند؛ مثل اين كه قول نجاشى را مثلاً از باب قول خبره ، حجّت بدانيم و براساس آن به توثيق هاى خاصّى كه براى هر فرد از رجال روايات كرده، اعتماد كنيم.
آن دسته از مبانى اى كه مستقيما و بدون واسطه رأى رجالى را اثبات مى كنند، از اين جهت كه مستقيما چنين وظيفه اى انجام مى دهند، مى توان «راه هاى ارزشيابى سندى حديث» ناميد. از اين روست كه بحث درباره مبانى رجالى، طبعا شيوه هاى ارزشيابى سندى را هم دربر مى گيرد؛ بلكه ممكن است ابتدا از مبانى رجالى همان شيوه ها، يعنى راه هاى ارزشيابى كه در علم رجال مورد نقد و بررسى است، به نظر آيد؛ مانند بحث هايى كه امروز با عنوان هاى اصحاب اجماع، رجال كامل الزيارات، رجال تفسير القمى و... مطرح است.
در اين كتاب، هر دو دسته از مبانى اى كه بدانها اشاره شد، موردبحث و بررسى قرار خواهد گرفت، چنان كه گاهى براى توضيح و شفافيت بيشتر موضوع بحث «شيوه هاى ارزشيابى حديث» را هم ـ كه منظور از آن ارزشيابى سندى حديث است ـ به دنبال مبانى رجالى در عنوان ها مى آوريم.