شيخ طوسى و نجاشى ، تعبير «انسداد صغير» را به كار برده اند . در اين پاسخ گفته مى شود جعل قوانين و احكام فراوان با موضوعيت عدالت در فقه و نيز عدم كفايت موارد اطمينان آور در رجال براى رفع نيازهاى استنباط احكام در فقه ، ما را به نوعى انسداد صغير در شرايط شهادت مى كشاند . ۱
بنا بر اين ، به نظر مى رسد گرايش به نوعى انسداد ، چه به عنوان دليل تعبّدى و چه به عنوان مصلحت نوعى يك رفتار و بناى عقلايى ، اجتناب ناپذير است ؛ امّا روند جريان مقدّمات اين دليل يا رعايت مصلحت آن ، كوشش هاى فراوان ، و البتّه در حدّ وسع را براى دانشيان اين صحنه طلب مى كند . اصولاً كسى مى تواند از جريان دليل يا مصلحت انسداد به نتيجه برسد كه نهايت تلاش و خبرويت همه جانبه خود را براى كشف واقعيات به عمل آورد . در صحنه رجال ، بايد مطالعات فراوانى در اوضاع و احوال تاريخى مربوط به راويان داشته باشد ، گفته هاى مختلف در مورد آنها را بررسى كند ، روايت هاى نقل شده از راوى را ديده باشد ، كسانى را كه از او نقل مى كنند و او از آنها نقل مى كند ، بشناسد ، در تطبيق عنوان هاى عام (مانند اصحاب اجماع) بر آنها كاوش نمايد و ... با اين مطالعات ، در واقع به جمع آورى قرائنى روى مى آوريم كه مى تواند ظنّ ما را درباره احوال راوى هر چه قوى تر گرداند . به نظر مى رسد مى توان با چنين مطالعاتى به وثوق و بلكه اطمينان عقلايى درباره راويان دست يابيم ؛ ولى از جهت كبروى ، جريان دليل انسداد ، همواره پشتْ گرمى ما در اين تلاش هاست . اگر بر فرض به وثوق و اطمينان عقلايى از آن نوعى كه مثلاً در حجّيت خبر واحد لازم است هم نرسيم ، با عنايت به نياز فقهى به رجال ، مى توانيم به دليل انسداد ، اعتماد كنيم .
