را مورد نظر دارند. در اين جا نگاهى به اين اقسام مى اندازيم.

1 ـ 1 . معرّفى جاعلان حديث و تأكيد بر جعل در حديث

يكى از اقداماتى كه ائمه عليهم السلام بنابر برخى روايات، در راستاى ارزشگذارى صدور احاديث انجام داده اند، معرّفى برخى از جاعلان حديث است. اين معرّفى هم نسبت به روايات منقول از پيامبر اكرم كه در دست اهل سنّت است، نقل شده ^۱ و هم درباره روايات امامان معصوم عليهم السلام . در يكى از اين روايات به نقل از امام صادق عليه السلامآمده است:

۰.إنّا أهل بيت صادقون لا نخلو من كذاب يكذب علينا فيسقط صدقنا بكذبه علينا عند الناس. كان رسول اللّه صلى الله عليه و آله: أصدق البرية لهجة وكان مسيلمة يكذب عليه، وكان أميرالمؤمنين عليه السلامأصدق من برأ اللّه من بعد رسول اللّه صلى الله عليه و آله وكان الذي يكذب عليه ويعمل في تكذيب صدقه بما يفترى عليه من الكذب عبد اللّه بن سبأ ـ لعنه اللّه ـ وكان أبو عبد اللّه الحسين بن على عليهم السلام قد ابتلى بالمختار، ثم ذكر أبو عبد اللّه : الحارث الشامى و بنان فقال: كانا يكذبان على على بن الحسين عليه السلام . ثمّ ذكر المغيرة بن سعيد و بزيعا والسرىّ وأبا الخطاب ومعمّرا وبشارا الأشعرى وحمزة الزبيدى وصائد النهدى . فقال: لعنهم اللّه ... ^۲

۰.[ امام صادق عليه السلام فرمود: ] «ما اهل بيت، خاندانى راستگوييم كه هميشه كسانى برما دروغ مى بندند و راستى ما را با دروغ بستن بر ما نزد مردم ساقط مى كنند. پيامبر خدا، راستگوترينِ مردم در سخن بود كه مُسَيلمه بر او دروغ مى بست. امير مؤمنان، راستگوترين آفريده خدا بعد از پيامبر خدا بود. كسى كه بر او دروغ مى بست و در افترا بستن به او تلاش مى كرد، عبد اللّه بن سبأ بود ـ نفرين خدا بر او باد ـ . حسين بن على عليه السلام نيز به

مطلب را خلافِ واقع نقل نكند.
با اين مقدمه، مى توان تاريخ مبانى رجالى را از عصر صدور روايات، يعنى عصر معصومان عليهم السلام آغاز كرد. در واقع، معصومان عليهم السلام كه در باور شيعه، عصر ظهور و حضور آنها در بين مردم تا زمان غيبت امام دوازدهم ادامه داشته است، يكى پس از ديگرى در ارائه مبانى و معيارهاى نقل صحيح روايات كوشيده اند. روايت ياد شده ، نمونه اى است از اين كوشش كه در آن، حضرت على عليه السلام به عنوان جانشين و ادامه دهنده راه نبوّت، معيارهاى نقل صحيح سخن پيامبر اكرم را (برفرض صحّت صدور اين روايت) ارائه داده است.
پس از عصر حضور معصوم عليه السلام، براساس ميراثى كه دانشمندان اسلام شناس شيعه از آن پيشوايان دارند، مبانى رجالى و ارزشيابى حديث، به طور كلّى، راه تدوين و تحوّل خود را مى پيمايد. در اين جا با تفكيك دوره معصومان عليهم السلام از دوره هاى پس از ايشان به بيان تاريخچه مبانى رجالى و شيوه هاى ارزشيابى حديث در نزد شيعه مى پردازيم.

1. مبانى رجالى و ارزشيابى در عصر معصومان

در يك تقسيم بندى كلّى در روايات معصومان عليهم السلام درباره ارزشگذارى صدور احاديث ، مى توان سه روش را به دست آورد. دو روش مربوط به سند مى شود و يك روش مربوط به متن. از روايات چنين برمى آيد كه امامان معصوم عليهم السلام براى به دست دادن معيار صحّت و سقم انتساب احاديث، هم به متن روايات توجّه داده اند و هم به سند. در توجّه دادن به سند نيز گاه روى تك تكِ راويان انگشت گذاشته اند و گاه بر روى كتاب هاى مشخّص.
همچنين برخى از معيارهاى ارزشگذارى در روايات، مربوط به هنگام تعارض دو حديث مى شود و برخى بدون درنظر گرفتن حالت تعارض، اصل صدور روايت