دوران تدوين افتاده است . امّا اين تاريخ در مورد شيعه از همان زمان صدور روايات ، آغاز مى گردد . شيعه حتّى درباره روايات پيامبر اكرم ، يعنى سنّت آن حضرت ، بر اساس روايات فراوان معتقد است كه توسط امير مؤمنان على عليه السلام به كتابت رسيده و نزد آن حضرت و سپس وارثان معصوم ايشان ، موجود بوده است . ^۱
اين روايات ، نشان دهنده اعتقاد و فرهنگ قوى و ريشه دار تدوين كتاب هاى حديثى نزد شيعه است . غير از على عليه السلام كه به عنوان صحابى و وصى پيامبر اكرم ، سنّت آن حضرت را در كتاب مخصوصى تدوين كرده است ـ و البته در اختيار هر كسى هم گذاشته نمى شده است ـ برخى ياران آن حضرت نيز به تدوين روايات ايشان پرداخته اند . نجاشى در رجال خود ـ كه در واقع ، فهرست مصنّفات شيعه است ـ از ابو رافع ، صحابى پيامبر اكرم و امام على عليه السلام آغاز كرده است . وى مى گويد ابو رافع ، كتاب السنن و الأحكام والقضايا را دارد . آن گاه سند خود را به اين كتاب كه در بردارنده احكام به نقل از امام على عليه السلاماست ، نقل مى كند . ^۲ تشويق و ترغيب ائمه عليهم السلام به كتابتِ حديث نيز همراه با تدوين كتاب هاى فراوان حديثى از همان دوران بوده است . ^۳
تدوين و رواج كتاب هاى حديثى ، ارزشيابى آنها را از همان عصر معصومان عليهم السلاماجتناب ناپذير كرده است . از اين رو ، در تاريخ ارزشيابى حديث شيعه ، همچنان كه ارزشگذارى رجال حديث به معناى خاصّ آن ، يعنى تأييد يا ردّ اشخاص راوى رواج داشته ، ارزشگذارى حديث بر پايه تأييد يا ردّ كتاب هاى حديث نيز معمول بوده است . در اين جا به ذكر نمونه هايى از اين گونه ارزشگذارى ها مى پردازيم .

0.1 . كلينى با سند معتبر از محمّد بن حسن بن ابى خالد ، چنين نقل مى كند :
قلت لأبي جعفر الثاني عليه السلام جعلت فداك! ان مشائخنا رووا عن أبي جعفر

اين كه مانند شما باشد ، از شما هم [ حديث ] قبول نمى كنند ، مگر اين كه مانند [ و در مرتبه ]ما باشيد .

اين روايت دلالت مى كند كه سختگيرى زياد درباره صفات و خصوصيات راوى براى قبول حديث ، درست نيست . البته در سند اين روايت ، ارسال وجود دارد و قابل اعتماد نيست .

۰.۴ . در روايتى به نقل از على بن مسيّب آمده است :... شُقَّتي بعيدة ولست أصلُ اليك في كلّ وقت . فممّن آخذ معالم دينى؟ فقال : من زكريا بن آدم القمى ، المأمون على الدين والدنيا . ^۱

۰.[ از امام رضا عليه السلام پرسيدم :] فاصله من زياد است و هميشه نمى توانم به شما دسترس داشته باشم . از چه كسى معارف دينى خود را كسب كنم؟ فرمود : از زكريا بن آدم كه بر دين و دنيا امانتدار است[ ، بپرس ] .

امين بودن يا موثوق و مورد اطمينان بودن ، از صفاتى است كه در اين روايت ، مبناى پذيرش روايت قرار گرفته است .

1 ـ 4 . تأييد و تصديق كتاب هاى مشخّص

كتابت حديث و تدوين كتاب هاى مشخّص حديثى ، از امتيازات شيعه در تاريخ حديث است . درست است كه اهل سنّت نيز داراى كتاب هاى مدوّن حديث با سابقه طولانى مانند الموطّأ مالك ، مسند أحمد بن حنبل و صحيح البخارى و صحيح مسلم هستند ؛ امّا امتياز شيعه در اين است كه تدوين كتاب هاى حديثى شيعه ، هم زمان با عصر صدور روايات است .
تاريخ تدوين و بلكه كتابت حديث نزد اهل سنّت ، حدّاقل در حدود يكصد سال پس از رحلت پيامبر اكرم است . اين فاصله اى است كه بين دوران صدور و