چهل حدیث از امام حسن مجتبی علیه السلام
امام حسن سلام الله علیه
:
-
لا أدبَ لِمَن لا عَقْلَ لَهُ
.
آن را كه خرد نيست ، ادب نيست .
بحارالانوار :
۷۸ / ۱۱۱ / ۶
امام حسن سلام الله علیه
:
-
لَمّا سَألَهُ أبوهُ عنِ الشُّحِّ : أن تَرى ما في يَدَيكَ شَرَفا وما أنفَقتَ تَلَفا
.
امام حسن عليه السلام ـ در پاسخ به پرسش پدرش از او درباره تنگ چشمى ـ : تنگ چشمى آن است كه آنچه را دارى مايه شرافت پندارى و آنچه را انفاق كنى ، تلف شده و بر باد رفته انگارى .
وسائل الشيعه :
۱۶ / ۵۳۹ / ۱
.
امام حسن سلام الله علیه
:
-
وقد سُئلَ عن الجُبن : الجُرأةُ على الصَّديقِ ، والنُّكُولُ عَن العَدُوِّ
.
امام حسن عليه السلام ـ در پاسخ به اين پرسش كه : بزدلى چيست ؟ ـ : دليرى در برابر دوست و گريختن از برابر دشمن .
امام حسن سلام الله علیه
:
-
لمّا سألَهُ أبوه عن تفسيرِ الجَهلِ : سُرعهُ الوُثوبِ علَى الفُرْصةِ قبلَ الاسْتِمْكانِ مِنها ، والامْتِناعُ عنِ الجَوابِ
.
امام حسن عليه السلام ـ در پاسخ به پرسش پدرش از تفسير نادانى ـ : زود پريدن روى فرصت پيش از آن كه آن را كاملاً به دست آورى و خوددارى كردن از جواب .
معاني الأخبار :
۴۰۱ / ۶۲
امام حسن سلام الله علیه
:
-
وقد سُئلَ عنِ الحِلْمِ : كَظْمُ الغَيظِ ومِلْكُ النَّفْسِ
.
امام حسن عليه السلام ـ در پاسخ به پرسش از معناى بردبارى ـ : (بردبارى) فرو خوردن خشم و خويشتندارى است .
امام حسن سلام الله علیه
:
-
مَن عَبدَ اللّه َ عَبّدَ اللّه ُ لَهُ كُلَّ شَيءٍ
.
هر كه خدا را بندگى كند خداوند همه اشياء را بنده او گرداند .
تنبيه الخواطر :
۲ / ۱۰۸
امام حسن سلام الله علیه
:
-
ما فَتَحَ اللّه ُ عز و جل على أحدٍ بابَ مسألةٍ فَخَزنَ عَنهُ بابَ الإجابةِ
.
خداوند عز و جل باب مسألت (و دعا) را به روى هيچ كس نگشود ، كه باب اجابت را به روى او بسته باشد .
امام حسن سلام الله علیه
:
-
أنا الضَّامِنُ لِمَن لَم يَهجُسْ في قلبهِ إلاّ الرّضا أن يَدعُوَ اللّه َ فَيُستَجابَ لَهُ
.
كسى كه در دلش هوايى جز خشنودى (خدا) خطور نكند ، من ضمانت مى كنم كه خداوند دعايش را مستجاب كند .
بحارالانوار :
۲۵/۳۵۱/۴۳
امام حسن سلام الله علیه
:
-
مَن قَرَأ القرآنَ كانَت لَهُ دعوةٌ مُجابةٌ إمّا مُعَجَّلَةً و إمّا مُؤَجَّلةً
.
كسى كه قرآن بخواند ، يك دعاى مستجاب شده دارد ، دير مستجاب شود ، يا زود .
بحارالانوار : /
۹۳ / ۳۱۳ / ۱۷
امام حسن سلام الله علیه
:
-
مَنِ اتَّكَلَ على حُسنِ الاختِيارِ مِنَ اللّه ، لَم يَتَمَنَّ أ نّهُ في غَيرِ الحالِ التي اختارَها اللّه ُ لَهُ
.
هركه به حُســن انتخاب خداوند تكيه كند ، جز آن وضعى را كه خدا برايش برگزيده است ، آرزوى داشتن وضعى ديگر نكند .
بحارالانوار :
۷۸ / ۱۰۶ / ۶
امام حسن سلام الله علیه
:
-
كيفَ يكونُ المؤمنُ مؤمنا وهو يَسخَطُ قِسمَةُ ويُحَقِّرُ مَنزِلَتَهُ والحاكِمُ علَيهِ اللّه ُ ؟
!
مؤمن چگونه مى تواند مؤمن باشد در حالى كه از قسمت خود ناخشنود باشد و منزلت و وضعيت خود را ناچيز شمارد با آن كه كه حاكم بر او (و تعيين كننده سرنوشتش) خداست ؟.
بحارالانوار :
۴۳ / ۳۵۱ / ۲۵
امام حسن سلام الله علیه
:
-
ما نَقَصَتْ زكاةٌ مِن مالٍ قَطُّ
.
زكات ، هرگز چيزى را از ثروت كم نمى كند .
بحارالانوار :
۹۶ / ۲۳ / ۵۶
امام حسن سلام الله علیه
:
-
لرجل جاءَ إلَيهِ يَستَشِيرُهُ في تَزويجِ ابنَتِهِ : زَوِّجْها مِن رَجُلٍ تَقِيٍّ ، فإنّهُ إن أحَبَّها أكرَمَها وإن أبغَضَها لَم يَظلِمْها
.
امام حسن عليه السلام ـ خطاب به مردى كه با ايشان در باره ازدواج دختر خود مشورت كرد ـ : او را به مردى باتقوا شوهر ده ؛ زيرا اگر دختر تو را دوست داشته باشد گراميش مى دارد و اگر دوستش نداشته باشد به وى ستم نمى كند .
مكارم الأخلاق :
۱ / ۴۴۶ / ۱۵۳۴
امام حسن سلام الله علیه
:
-
إنّ المسألَةَ لا تَحِلُّ إلاّ في إحدى ثلاثٍ : دَمٍ مُفجِعٍ ، أو دَينٍ مُقرِحٍ ، أو فَقرٍ مُدقِعٍ
.
درخواست كردن روا نيست مگر در يكى از اين سه جا : خون بهاى سنگين ، يا بدهكارى توانفرسا ويا فقر كُشنده.
امام حسن سلام الله علیه
:
-
الإعطاءُ قَبلَ السُّؤالِ مِن أكبَرِ السُّؤدُدِ
.
بخشيدن پيش از طلب كردن (كسى) از بزرگترين سرورى است .
بحارالانوار :
۷۸ / ۱۱۳ / ۷
امام حسن سلام الله علیه
:
-
وقد سُئلَ عنِ الشَّجاعةِ : مُواقَفَةُ الأقرانِ ، والصَّبرُ عِندَ الطِّعانِ
.
امام حسن عليه السلام ـ در پاسخ به اين سؤال كه شجاعت چيست ؟ ـ : ايستادگى در برابر هماوردان و پايدارى در نبرد .
تحف العقول :
۲۲۶
امام حسن سلام الله علیه
:
-
في جَوابِ رَجُلٍ قالَ لَهُ : إنّي مِن شِيعَتِكُم : يا عبدَ اللّه ، إن كُنتَ لَنا في أوامِرِنا و زَواجِرِنا مُطِيعا فقد صَدَقتَ ، وإن كُنتَ بخِلافِ ذلكَ فلا تَزِدْ في ذُنوبِكَ بدَعواكَ مَرتَبةً شَرِيفَةً لَستَ مِن أهلِها ، لا تَقُلْ : أنا مِن شِيعَتِكُم ، ولكن قُل : أنا مِن مُوالِيكُم ومُحِبِّيكُم ومُعادِي أعدائكُم ، وأنتَ في خَيرٍ وإلى خَيرٍ
.
امام حسن عليه السلام ـ در جواب مردى كه عرض كرد : من از شيعيان شما هستم ـ : اى بنده خدا ! اگر مطيع اوامر و نواهى ما باشى ، راست مى گويى ، ولى اگر چنين نباشى ، پس با ادعاى منزلت والايى كه تو اهل آن نيستى ، بر گناهانت ميفزاى . مگو : من از شيعيان شما هستم ، بلكه بگو : من از دوستداران شما و دشمن دشمنان شما هستم . در اين صورت ، تو آدم خوبى هستى و به خوبى گرايش دارى .
تنبيه الخواطر :
۲ / ۱۰۶
امام حسن سلام الله علیه
:
-
قد أكثَرَ مِن الهَيبهِ الصامِتُ
.
آدم خموش ، بسيار پُر هيبت است .
بحارالانوار :
۷۸ / ۱۱۳ / ۷
امام حسن سلام الله علیه
:
-
نِعمَ العَونُ الصَّمتُ في مَواطِنَ كثيرَةٍ وإن كُنتَ فَصِيحا
.
در بسيارى جاها ، چه ياور نيكويى است ، خاموشى ؛ هر چند كه سخنور باشى .
معاني الأخبار :
۴۰۱ / ۶۲
امام حسن سلام الله علیه
:
-
المَصائبُ مَفاتيحُ الأجرِ
.
مصيبتها ، كليدهاى اجرند .
أعلام الدين :
۲۹۷
امام حسن سلام الله علیه
:
-
صاحِبِ النّاسَ مِثلَ ما تُحِبُّ أن يُصاحِبوكَ بهِ
.
با مردم آن گونه رفتار كن كه دوست دارى با تو رفتار كنند .
أعلام الدين :
۲۹۷
امام حسن سلام الله علیه
:
-
بِالعَقلِ تُدرَكُ الدّارانِ جَميعا ، ومَن حُرِمَ مِنَ العَقلِ حُرِمَهُما جَميعا
.
با خرد است كه هر دو سرا به دست مى آيد و هر كه از خرد محروم باشد ، از هر دو سرا محروم شود .
كشف الغمّه :
۲ / ۱۹۷
امام حسن سلام الله علیه
:
-
لَمّا سُئلَ عَنِ العَقلِ : التَّجَرُّعُ لِلغُصَّةِ حَتّى تَنالَ الفُرصَةَ
.
امام حسن عليه السلام ـ در پاسخ به ايـن سؤال كه خرد چيست ؟ ـ : جام اندوه را جُرعه جُرعه نوشيدن تا به دست آمدن فرصت .
معاني الأخبار :
۲۴۰ / ۱
امام حسن سلام الله علیه
:
-
لَمّا سَألَهُ أبوهُ عليه السلام عَنِ العَقلِ : حِفظُ قَلبِكَ ما استَودَعتَهُ
.
امام حسن عليه السلام ـ در پاسخ به سؤال پــدر بزرگوارش از او كه خرد چيست ؟ ـ : اين كه دلت آنچه را به او مى سپارى ، نگه دارد .
معاني الأخبار :
۴۰۱ / ۶۲
امام حسن سلام الله علیه
:
-
العاداتُ قاهِراتٌ ، فَمَنِ اعتادَ شَيئا في سِرِّهِ وخَلَواتِهِ ، فَضَحَهُ في عَلانِيَتِهِ وعِندَ المَلَأِ
.
عـادتها مقهور كننده اند . پس ، هر كس در نهان و خلوتهاى خود به چيزى عادت كند ، همان چيز او را در آشكار و ميان جمع رسوا سازد .
تنبيه الخواطر :
۲ / ۱۱۳
امام حسن سلام الله علیه
:
-
الغَفلَةُ تَركُكَ المَسجِدَ، وطاعَتُكَ المُفسِدَ
.
غفلت آن است كه مسجد (رفتن براى نماز) را ترك كنى و از شخص مفسد فرمان برى .
بحارالانوار :
۷۸ / ۱۱۵ / ۱۰
امام حسن سلام الله علیه
:
-
إنّ اللّه َ عز و جل بِمَنِّهِ ورَحمَتِهِ لَمّا فَرَضَ عَليكُمُ الفَرائضَ لم يَفرِضْ علَيكُم لِحاجَةٍ مِنهُ إلَيهِ ، بَل رَحمَةً مِنهُ إلَيكُم (علَيكُم) لا إلهَ إلاّ هُو ، لَِيميزَ الخَبيثَ مِن الطَّيِّبِ ، ولِيَبتَلِيَ ما في صُدورِكُم ، ولُِيمَحِّصَ ما في قُلوبِكُم
.
خداوند عز و جل چون از روى كرم و رحمت خود فرايض را بر شما واجب ساخت ، نه بدان سبب بود كه به شما نياز داشت ، بلكه از سر مهر و رحمت آن خداى يگانه به شما بود ، تا ناپاك را از پاك جدا سازد و آنچه را در سينه هاى شماست ، بيازمايد و آنچه را در دلهاى شماست ، ناب و خالص گرداند .
بحارالانوار :
۲۳ / ۹۹ / ۳
امام حسن سلام الله علیه
:
-
التفكُّرُ حَياةُ قَلبِ البَصيرِ
.
انديشيدن، مايه زنده دلىِ صاحب بصيرت است.
بحارالانوار :
۷۸ / ۱۱۵ / ۱۱
امام حسن سلام الله علیه
:
-
اُوصيكُم بتَقوَى اللّه وإدامَةِ التَّفَكُّرِ ؛ فإنَّ التَّفَكُّرَ أبو كُلِّ خَيرٍ واُمُّهُ
.
شما را به تقواى الهى و تداوم انديشه سفارش مى كنم ؛ زيرا كه انديشيدن پدر و مادر همه خوبيهاست .
تنبيه الخواطر :
۱ / ۵۲
امام حسن سلام الله علیه
:
-
اعلمْ أنَّ مُروَّةَ القَناعَةِ والرِّضا أكثرُ مِن مُرُوّةِ الإعطاءِ
.
بدان ، كه مردانگىِ قناعت و خرسندى ، بيش از جوانمردىِ بخشش است .
بحارالانوار :
۷۸ / ۱۱۱ / ۶
امام حسن سلام الله علیه
:
-
لا يَنبغي لِمَن عَرَفَ عَظَمَةَ اللّه أن يَتَعاظَمَ، فإنّ رِفعَةَ الذينَ يَعلَمونَ عَظَمَةَ اللّه أن يَتَواضَعُوا ، و (عِزَّ) الذينَ يَعرِفُونَ ما جَلالُ اللّه أن يَتَذَلَّلُوا (لَهُ
) .
سـزاوار نـيـست كـسى كـه بـزرگى خـدا را مى شناسد، خود بزرگ بين باشد ؛ زيرا بلند مرتبگى كسانى كه عظمت خدا را مى دانند ، در اين است كه افتادگى كنند و عزّت كسانى كه جلال و شكوه خدا را مى شناسند ، در اين است كه اظهار ذلّت كنند .
بحارالانوار :
۷۸ / ۱۰۴ / ۳
امام حسن سلام الله علیه
:
-
فِي المَائدةِ اثْنَتَا عَشرَةَ خَصْلَةً يَجِبُ عَلَى كُلِّ مُسْلِمٍ أنْ يَعْرِفَهَا : أرْبَعٌ مِنْها فَرْضٌ ، وَ أرْبَعٌ سُنَّةٌ ، وأرْبَعٌ تأدِيبٌ . فَأمَّا الفَرْضُ : فَالمَعْرِفَةُ ، وَالرِّضَا ، وَالتَّسْمِيَةُ ، وَالشُّكْرُ . وَأمَّا السُّنَّةُ : فَالوُضُوءُ قَبْلَ الطَّعَامِ ، والجُلُوسُ عَلَى الجَانِبِ الأيْسَرِ ، والأكْلُ بِثَلاثِ أصَابِعَ . وَلَعْقُ الأصَابِعِ . وَأمّا التَّأدِيبُ : فَالأكْلُ مِمَّا يَلِيكَ ، وَتَصْغِيرُ اللُّقْمَةِ ، وَتَجْوِيدُ المَضْغِ ، وَقِلّةُ النّظَرِ فِي وُجُوهِ النّاسِ
.
آداب سفره دوازده تاست كه هر مسلمانى بايد آنها رابداند : چهارتاى آنها واجب است ، چهار تا سنّت (مستحب) و چهار تا از باب رعايت ادب مى باشد . امّا آن چهارتا كه واجبند : معرفت ، خشنودى ، نام خدا بر زبان آوردن و شكرگزارى . و آن چهار كه سنّت است : دست شستن پيش از غذا خوردن ، نشستن بر طرف چپ (بدن) ، خوردن با سه انگشت و ليسيدن انگشتها . و امّا آن چهار كه از باب رعايت ادب مى باشد : خوردن از آنچه در جلوى توست ، كوچك گرفتن لقمه ، خوب جويدن غذا و كمتر نگاه كردن به صورت مردم .
بحارالانوار :
۷۳ / ۳۰۵ / ۲۳
الإمام الحسن عليه السلام
:
-
عَلِّمِ النّاسَ وتَعَلَّم عِلمَ غَيرِكَ ، فَتَكونَ قَد أتقَنتَ عِلمَكَ وعَلِمتَ ما لَم تَعلَم
به مردم بياموز و دانش ديگران را فراگير ، تا دانش خود را استوار كرده و آنچه را كه ندانسته اى بدانى .
كشف الغمّة :
۲ / ۱۹۷
.
امام حسن عليه السلام
:
-
لا يَعزِبُ الرَّأيُ إلاّ عِندَ الغَضَبِ
.
رأى [درست] جز هنگام خشم پنهان نمى ماند .
نزهة الناظر :
۷۲ / ۱۴
امام حسن عليه السلام
:
-
قَطعَ العِلمُ عُذرَ المُتَعَلِّمينَ
.
دانش عذر دانش اندوزان را گسسته است .
تحف العقول :
۲۳۶
.
امام حسن عليه السلام
:
-
يا بنَ آدمَ ، إنّكَ لم تَزَلْ في هَدمِ عُمرِكَ مُنذُ سَقَطتَ مِن بَطنِ اُمِّكَ ، فَخُذْ مِمّا في يَدَيكَ لِما بَينَ يَدَيكَ ؛ فإنّ المؤمنَ يَتَزوَّدُ ، و الكافِرَ يَتَمتَّعُ
اى فرزند آدم! تو از همان زمان كه از شكم مادرت افتاده اى، پيوسته در راه ويران كردن [خانه ]عمرت قدم بر مى دارى. پس، از آنچه در دست دارى براى آنچه در پيش دارى بهره برگير؛ زيرا كه مؤمن توشه بر مى دارد و كافر خوش مى گذراند.
بحار الأنوار :
۷۸ / ۱۱۲ /۶
.
امام حسن عليه السلام
:
-
أسلَمُ القُلوبِ ما طَهُرَ مِن الشُّبُهاتِ
.
سالمترين دلها، دلى است كه از شبهات پاك باشد.
تحف العقول :
۲۳۵
.
امام حسن عليه السلام ـ لمّا سُئلَ عنِ الكَرَمِ ـ
:
-
الابتِداءُ بالعَطيَّةِ قَبلَ المَسألةِ ، و إطعامُ الطَّعامِ في المَحْلِ
.
امام حسن عليه السلام ـ در پاسخ به اين پرسش كه بزرگوارى چيست؟ ـ فرمود : دَهِش پيش از خواهش و اطعام كردن در قحطى.
بحار الأنوار :
۷۸ / ۱۰۲ /۲
امام حسن عليه السلام
:
-
مَن عَدَّدَ نِعَمَهُ مَحَقَ كَرَمَهُ
.
هر كه احسانهاى خود را بر شمرد، بخشندگى خويش را از بين برده است.
بحار الأنوار :
۷۸ / ۱۱۳ /۷
.
الإمام الحسن عليه السلام ـ في ذَمِّ الدُّنيا ـ
:
-
الرّاغِبُ فيها عَبدٌ لِمَن يَملِكُها
.
امام حسن عليه السلام ـ در نكوهش دنيا ـ : دنياخواه، بنده دنيادار است.
كنز العمّال : ج
۱۶
ص
۲۱۴
ح
۴۴۲۳۶