مدیر حوزه ریاست پژوهشکده علوم و معارف گفت: تصحیح و تحقیق کتاب «نهج البلاغه» از سوی پژوهشگران با توجه به اهمیت، نقش و تأثیرگذاری این کتاب ارزشمند در حال انجام است.
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی دارالحدیث به نقل از خبرگزاری فارس، کتاب شریفنهج البلاغه، قرنهاست که مورد توجه و احترام مذاهب مختلف اسلام قرار گرفته است و از این نظر این ظرفیت را دارد که پس از قرآن کریم به عنوان محوری برای وحدت علمی امت اسلام و تقریب مذاهب اسلامی معرفی و عرضه شود.
این کتاب، به عنوان کتابی مهم در حکمت سیاسی اسلام شناخته شده که از زبان حاکمی عادل و مفسری عالم به زوایای کتاب خدا و برجستهترین صحابه رسول اکرم(ص) بیان شده است و در نتیجه بر نگرش سیاسی، حکومتی و نحلههای سیاسی جهان اسلام چه شیعه و چه سنی تأثیر فراوان گذاشته است.
توجه به ابعاد و جلوههای ادبی، اجتماعی، فلسفی، تفسیری، تاریخی و عرفانی نهجالبلاغه نیز کما بیش، هم عرض ابعاد سیاسی آن، همیشه در میان اهل دانش در جهان اسلام و حتی غیر مسلمانان مورد توجه بوده است.
هنوز متن جامع و تصحیح شدهای از نهج البلاغه که مبتنی بر توجه بیشتر نسخههای خطی شناخته شده و کهن، معتبر و مشهور این کتاب باشد و بتوان با استناد به آن، با قاطعیت گفت که چه کلماتی بر قلم شریف سید رضی جاری شده است و چه کلمات دیگری، نتیجه تصرف دیگران یا تصحیف، اشتباه و عوارض گذشت زمان است ارائه نشده است
تصحیح و تحقیق کتاب «نهج البلاغه» از جمله طرحهایی است که به وسیله پژوهشگران مؤسسه دارالحدیث در قم انجام میشود. به منظور بررسی بیشتر این طرح با مهدی سلیمانی آشتیانی مدیر حوزه ریاست پژوهشکده علوم و معارف حدیث به گفتوگو پرداختیم.
مدیر اجرایى فصلنامه میراث حدیث شیعه، عضو گروه علمى تدوین و تألیف مجموعه فهرستگان نسخه هاى خطى حدیث و علوم حدیث شیعه، عضو انجمن علمی حدیث حوزه علمیه قم، همکاری در برگزاری کنگره بزرگداشت علامه میرزا حسن آشتیانی، عضو گروه پژوهشی احیاء و تصحیح متون پژوهشکده علوم و معارف حدیث و دبیر گروه تاریخ حدیث در پژوهشکده علوم و معارف حدیث از جمله سوابق پژوهشی و اجرایی وی است.
اهمیت نهج البلاغه در میان منابع معرفتی چیست؟
جایگاه والای نهج البلاغه و معارف برگرفته از آن در گفتمان انقلاب اسلامی نیز قابل توجه است. اگر مباحث مربوط به ریشههای انقلاب اسلامی را در کتابها، منابع و مدارک آنها پیگیری کنید با اطمینان میتوان بیان کرد معارف نهج البلاغه و آموزههای آن در میان شخصیتهای برجسته انقلابی دهههای ۴۰ و ۵۰ جلوه خاصی داشته است.
یعنی میتوان گفت نهج البلاغه در تشکیل یک گفتمان انقلابی برای مبارزه با رژیم پهلوی بسیار مؤثر و گیرا بود البته این موضوع برای علاقهمندان مباحث تاریخی، سیاسی و جامعهشناسی میتواند قابل پیگیری و کارا باشد.
به هر حال جامعه ما دین خودش را به نهجالبلاغه ادا نکرده است. اگر چه از سوی بزرگانی در حوزه و خارج از حوزه کارهای خوبی شده است ولی باید اذعان کرد که جای کار بسیاری هنوز وجود دارد و البته استفاده از دریای معارف نهجالبلاغه در زندگی، سیاست، دین و دنیای ما خیلی خالی است.
آیا دارالحدیث فعالیتی در زمینه تحقیق نهج البلاغه در دستور کار دارد؟
حوزه احیاء و تصحیح متون یکی از بخشهای پژوهشگاه و بعد پژوهشکده علوم و معارف حدیث در مؤسسه علمی فرهنگی دار الحدیث در قم است که گروهی مخصوص کارهای تحقیقی و تصحیحی دارد.
سابقه تصحیح در دارالحدیث به ارائه یک متن تحقیق شده و به روز از کتاب بزرگ الکافی در ۱۵ جلد بسیار موفق و درخشان است. تحقیق و نشر این کتاب با استقبال جامعه علمی مواجه شد.
بعد از آن با توجه به درخواستهای مکرر علاقهمندان معارف علوی و با دستور آیتالله ری شهری تصحیح کتاب نهج البلاغه در دستور کار پژوهشکده علوم و معارف حدیث قرار گرفت.
منظور از تصحیح چیست؟
تصحیح متون به معنای پژوهش روشمند برای رسیدن به متن اولیه از یک اثر تاریخی، از طریق نسخههای خطی موجود از آن اثر و با کمک گرفتن از مجموعهای از روشهای احیا است.
در چاپ و نشر آثار مکتوبی که ارزش تاریخی دارند تصحیح، اهمیت فوق العاده دارد، گاه ممکن است یک اشتباه کوچک مفهوم کلام را به کلی تغییر دهد و یا اقامه برهانی را نارسا، و محاسبهای را نادرست جلوه دهد و یا یک واقعیت تاریخی را دگرگون و از حقیقت آن منحرف کند.
تصحیح، به ویژه در منابع، از اهمیت بیشتر برخوردار است زیرا مطالب آنها اصالت دارند و در تحقیقات بعدی به آنها استناد و تکیه میشود.
از جمله کتبی که تصحیح آنها بیشترین اهمیت را دارد کتب حدیثی و نیز فقهی است که ممکن است در اثر کوتاهی و مسامحه در تصحیح آنها یک مطلب اعتقادی و یا یک حکم شرعی الهی تغییر پیدا کند و در نتیجه از حقیقت منحرف شود.
نظر به اینکه تصحیح دقیق و فنی این قبیل آثار و متون کهن اغلب هزینه سنگینی را در بردارد و کوتاهی در امر تصحیح از جلوه ظاهری کتاب نمیکاهد تا ناشران به خاطر جلب بیشتر توجه مشتری اهتمام کافی را برای تصحیح کتاب به کار برند، ناشر کتاب باید دارای انگیزه علمی و معنوی نیرومندی باشد تا به هزینه تصحیح آن، چنان که باید و شاید بپردازد.
ضروت کار تصحیح نهج البلاغه به چه اندازه است؟
با وجود اهمیتی که نهجالبلاغه در میان ما دارد؛ هنوز متن جامع و تصحیح شدهای از نهج البلاغه که مبتنی بر توجه بیشتر نسخههای خطی شناخته شده و کهن، معتبر و مشهور این کتاب باشد و بتوان با استناد به آن، با قاطعیت گفت که چه کلماتی بر قلم شریف سید رضی جاری شده است و چه کلمات دیگری، نتیجه تصرف دیگران یا تصحیف، اشتباه و عوارض گذشت زمان است ارائه نشده است.
روشن است که برای پذیرش و سپس شرح و تحلیل هر واژه یا عبارت نهج البلاغه، نخست باید اطمینان حاصل کرد که چنین واژه یا عبارتی از قلم مؤلف و جمعکننده آن یعنی شریف رضی صادر شده است. یعنی شریف رضی کدام جمله یا مطلب را به امیر مؤمنان(ع) نسبت داده است.
تصحیح نهج البلاغه از چه مراحلی تشکیل شده است؟
طی دو سال گذشته کلان طرح « تصحیح نهج البلاغه» بر پایه کنترل با بیش از ۸۰ نسخه خطی کهن، معتبر و مشهور این کتاب شروع شده است. این نسخهها از میان صدها نسخه موجود در سراسر جهان انتخاب شدهاند.
محصول این مرحله کتابی یک جلدی است که در بالای هر صفحه از آن متن نهج البلاغه میآید و در پانوشت آن، نسخه بدلها و حداقلی از توضیح لغات مشکل متن یا بدل ذکر میشود.
مرحله دیگر این کلان طرح عبارت از «تحقیق نهج البلاغه» است که در آن، منبعشناسی، مشابهیابی و توضیح مفردات این کتاب، به گستردگی و با روشهای امروزی انجام خواهد شد.
مرحله تصحیح نهج البلاغه چه مباحث و رویکردی را پیگیری میکند؟
هدف از این مرحله عرضه نسخهای از نهج البلاغه در یک جلد است که بتوان گفت متن آن به طور نسبی، نزدیکترین متن به نگاشته سید رضی است. این اثر، هم زمان، نمایشدهنده اختلافها و اتفاقات تمام نسخههای کهن، مشهور و معتبر نهج البلاغه خواهد بود.
الگوی این طرح «تصحیح و تحقیق الکافی» چاپ دار الحدیث است که با ارتقا، اصلاح و تغییر متناسب با نهجالبلاغه بدون شروح تفصیلی و پژوهشهای پیرامونی در پانوشتها انجام میشود، البته با این سطح، کیفیت و الگو، پژوهشی تصحیحی تحقیقی درباره نهج البلاغه تاکنون انجام نشده است.
در طی این پروژه چه مراحلی انجام میشود؟
همه نسخههای خطی موجود از نهجالبلاغه در جهان از طریق فهرستهای چاپی و کتابخانهای، سایتها و... شناسایی و نسخههای کهن، معتبر و مشهور تعیین میشود و تصویر این نسخهها تهیه خواهد شد.
این کار در طول سالهای گذشته در این پژوهشکده انجام شده و در حال حاضر، حدود ۸۰ نسخه گردآوری و نسخهشناسی شده است.
دسته بندی، ادغام، تفکیک و تعدیل نسخه بدلها و جای گذاری آنها در ذیل متن آغاز شده و تا پایان خطبه اول پیش رفته است.
شرح مختصر لغات و اعلام و مفردات متن و بدل و تعلیقه نویسی درسطح حداقل سومین مرحله است و در مرحله چهارم اعرابگذاری و نشانهگذاری متن (اعم از سخن امام علی(ع) و سخن سید رضی) که با توجه به تغییرات گسترده متن جدید نسبت به همه متون چاپی پیشین، باید با دقت فراوان انجام شود که آغاز شده و تا پایان خطبه اول پیش رفته است.
چه زمانی برای پایان کار این پروژه پیشبینی شده است؟
پژوهشکده علوم و معارف حدیث با همه توان گروه تصحیحی خود این کار را دنبال میکند که امیدواریم به مدد الهی و کمک همکاران تا حدود دو سال آینده به نتیجه برسد و بتوانیم نسخه و کتاب تحقیق شده، دقیق و آبرومندی را عرضه کنیم.