65. باب در بيان اشاره و نصّ بر امير المؤمنين عليه السلام ۱
۷۶۶.محمد بن يحيى، از محمد بن حسين، از محمد بن اسماعيل، از منصور بن يونس، از زيد بن جَهم هِلالى، از امام جعفر صادق عليه السلام روايت كرده است كه گفت: شنيدم از آن حضرت كه مى فرمود:«چون ولايت على بن ابى طالب عليه السلام نازل شد، و از جمله آنچه رسول خدا صلى الله عليه و آله به مردم فرمود، اين بود كه: بر على عليه السلام سلام كنيد به امير المؤمنين بودن (يعنى: به اين روش بر او سلام كنيد كه: السّلام عليك يا امير المؤمنين). از جمله آنچه خدا در آن روز بر آن دو (ابوبكر و عمر)، استوار فرمود اى زيد، آن است كه رسول خدا صلى الله عليه و آله به ايشان فرمود كه: اى ابوبكر و عمر، برخيزيد و بر على عليه السلام سلام كنيد به امير المؤمنين بودن. ابوبكر و عمر گفتند كه: يا رسول اللّه ، آيا اين كه مى گويى از جانب خداست، يا از جانب رسول او؟
رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود كه: از جانب خدا و از جانب رسول اوست. بعد از آن، خداى عزّوجلّ اين آيات را فرو فرستاد كه: «وَ لا تَنْقُضُوا اْلأَيْمانَ بَعْدَ تَوْكيدِها وَ قَدْ جَعَلْتُمُ اللّهَ عَلَيْكُمْ كَفيلاً إنَّ اللّهَ يَعْلَمُ ما تَفْعَلُونَ»۲ ، يعنى: و مشكنيد سوگندها را (يعنى: پيمان ها را كه در باب بيعت نموديد)، بعد از استوار گردانيدن آنها به سوگند به خدا، و حال آن كه گردانيده ايد خدا را بر پيمان هاى خود گواه و نگهبان. به درستى كه خدا مى داند آنچه را كه شما مى كنيد» .
و حضرت فرمود كه: «مقصود خدا از اين، فرموده رسول خداست صلى الله عليه و آله به ابوبكر و عمر و گفته ابوبكر و عمر كه آيا از جانب خداست يا از جانب رسول او؟ «وَ لا تَكُونُوا كَالَّتى نَقَضَتْ غَزْلَها مِنْ بَعْدِ قُوَّةٍ أنْكاثا تَتَّخِذُونَ أيْمانَكُمْ دَخَلاً بَيْنَكُمْ أنْ تَكُونَ» [أئمَّةٌ هِيَ أزْكى مِنْ أئمَّتكم] ، يعنى: و مباشيد مانند زنى كه رشته خويش را تاب باز دارد بعد از قوّت و استحكام، در حالتى كه رشته ها تاب باز داده شده باشند. فرا مى گيريد سوگندهاى خويش را دغلى و اسباب مكر و خديعه در ميان خويش، به سبب آن كه امامانى چند پاك تر و بهتر از امامان شما باشند» (يا به جهت كراهت آن كه امامانى چند پاك تر از امامان شما باشند. و بنابر اوّل، مراد از امامان اوّل، ائمّه جورند و ائمّه دويم، ائمّه هدى. و بنابر ثانى، به عكس است).
راوى مى گويد كه: به حضرت صادق عليه السلام عرض كردم كه: فداى تو گردم، در قرآن به جاى امّة، ائمّة است؟ حضرت فرمود: «بلى، به خدا سوگند ائمّة است». عرض كردم كه: ما به جاى أزكى، أربى مى خوانيم. حضرت فرمود كه: «أربى چيست؟» و به دست خويش اشاره فرمود (يعنى: به سوى سينه خويش به اين معنى كه مراد از ائمّه، ماييم). بعد از آن، دست خويش را انداخت (يعنى: آن را از سينه برداشت. و مى تواند كه مراد اين باشد كه آن حضرت، به دست خويش اشاره به طرح قرائت مشهوره فرموده باشد. بلكه اين اظهر است. و در تفسير على بن ابراهيم است كه به دست خويش اشاره فرمود به طرح آن. و آنچه در قرآنِ موجود است چنين است كه آن «تَكُونَ اُمَّةٌ هِيَ أرْبى مِنْ اُمَّةٍ» . و ترجمه آن اين است كه: «به سبب آن كه هستند گروهى (يعنى: كفّار) كه ايشان زياده اند از گروهى ديگر كه مسلمانانند» (يا باشند گروهى زياده از گروهى ديگر در عدد و مال، يعنى: حيله بازى آغاز كرده مى خواهند كه باز به كفر خود رجوع كنند و طريقه اهل جاهليّت پيش گيرند).
«إنَّما يَبْلُوكُمُ اللّهُ بِهِ» ، يعنى: «جز اين نيست كه خدا شما را مى آزمايد به امر به وفاى به عهد» (يا به بودن زيادتى گروهى بر گروهى ديگر؛ چنانچه مفسّرين گفته اند). و حضرت فرمود: «يعنى: به على عليه السلام ».
«وَ لَيُبَيِّنَنَّ لَكُمْ يَوْمَ الْقِيامَةِ ما كُنْتُمْ فيهِ تَخْتَلِفُونَ * وَ لَوْ شاءَ اللّهُ لَجَعَلَكُمْ اُمَّةً واحِدَةً وَ لكِنْ يُضِلُّ مَنْ يَشاءُ وَ يَهْدى مَنْ يَشاءُ وَ لَتُسْئَلُنَّ عَمّا كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ * وَ لا تَتَّخِذُوا أيْمانَكُمْ دَخَلاً بَيْنَكُمْ فَتَزِلَّ قَدَمٌ بَعْدَ ثُبُوتِها» ، يعنى: «و هر آينه خدا آشكار كند از براى شما در روز قيامت، آنچه را كه بوديد كه در آن اختلاف مى كرديد، و اگر خدا مى خواست هر آينه شما را يك گروه مى گردانيد (يعنى: به اجبار و اكراه شما را بر دين اسلام متّفق مى ساخت)، وليكن فرو مى گذارد در خذلان، هر كه را كه خواهد، و راه مى نمايد به توفيق و لطف هر كه را خواهد، و هر آينه پرسيده مى شويد در قيامت، از آنچه بوديد كه كار مى كرديد و فرا مگيريد سوگندهاى خويش را اسباب مكر و خديعه و دغلى در ميان خويش. پس بلغزد قدمى و پايى از شارع اسلام بعد از ثبوت آن».
و حضرت فرمود: «يعنى: بعد از گفتار رسول خدا صلى الله عليه و آله در شأن على عليه السلام ». «وَ تَذُوقُوا السُّوءَ بِما صَدَدْتُمْ عَنْ سَبيلِ اللّهِ» ، يعنى: «و بچشيد عذاب را به سبب باز ايستادن (يا باز داشتن شما مردم را) از راه خدا». و حضرت فرمود كه: «مقصود از آن (يعنى: راه خدا)، على عليه السلام است». «وَ لَكُمْ عَذابٌ عَظيمٌ»۳ ، يعنى: «و براى شما است عذابى بزرگ در آخرت».
