3. مقامات عارفان

برخى از مقاماتى كه حضرت امام رحمه الله براى عارفان باللّه ذكر كرده، بدين شرح است:

يك. اختصاص درك برخى از حقايق بلند، به عارفان

از جمله اين موارد، درك همه اسرار و حقايق معرفت عقل و جهل و جنود آنهاست. حضرت امام رحمه الله در اين باره مى فرمايد:
بدان كه معرفت عقل و جهل و جنود آنها، از مختصّات علوم غيبيّه الهيه و معارف حقيّه باطنيه است كه معرفت آنها به جميع شئون و تمام مدارج و مراتب و همه اسرار و حقايق، ميسور و ميسّر نشود، مگر از براى اصحاب ولايت و ايقان و اوحدىّ ارباب معارف و ايمان كه به نور معرفت و قدم سلوك، از جلباب بشريتْ خارج [شده] و حُجب عوالم مُلك و ملكوت را خرق نموده، به مبادى وجود و مصادر غيب و شهود رسيده و به مشاهده حضوريه، عوالم غيب را دريافته باشند؛ و اين، جز براى كُمَّل رخ ندهد. ^۱
حضرت امام رحمه الله معتقد است كه اهل معرفت به مشاهده حضورى كه همان علم حضورى است و به مراتب از استدلال و برهان (كه علم حصولى است)، عميق تر و محكم تر است تسبيح موجودات را درمى يابند؛ امّا آنان كه به اين مقام عرفانى نائل نشده و در حجاب نفس و طبيعتْ گرفتارند، از درك آن ناتوان اند:
اهل معرفت به مشاهده حضوريه، اين حقيقت را [كه تسبيح حقيقى است] ، دريافته اند... بالجمله، انسان چون افق وجودش در يك حدّ محدودى است و نيز به واسطه انغمار در طبيعت، از غير طبيعت خود محجوب است، عوالم فوقِ خود و دونِ خود را نيافته است؛ بلكه از خود نيز كاملاً محجوب است. ^۲

دو. پايان ناپذيرى خوف عارفان از تجلّيات اسماى جلال الهى

امام رحمه الله، قلوب اوليا را به سه دسته تقسيم كرده است:
1 . قلب هايى كه اسماى جمال و رحمت الهى در آن ظاهر شده است، همچون قلب عيسى مسيح عليه السلام . در چنين قلب هايى، رجا بر خوفْ غلبه دارد.