دليل شرح و بسط روايت، جزء كتب فقه الحديثى است؛ امّا به نسبت غلبه صبغه اخلاقى در آن، از زمره كتب اخلاق به شمار مى رود.
نگارنده با توجّه به محدوديت فضاى اين نوشتار، مطالب كتاب را به سه بخش: مباحث اخلاقى، مباحث قرآنى و مباحث فلسفى عرفانى تقسيم كرده و در هر بخش، برخى از ديدگاه هاى حضرت امام رحمه الله را براى آشنايى خوانندگان محترم با درونمايه اين كتاب و شخصيّت ممتاز مؤلف گرانقدر آن، ارائه كرده است. با توجّه به صبغه اخلاقى كتاب، بيشتر مطالب مقاله، در فصل مربوط به مباحث اخلاقى آمده است.

فصل نخست: مباحث اخلاقى

انتقاد از شيوه هاى متداول تربيت اخلاقى

حضرت امام رحمه الله بر اين نكته پافشرده است كه هدف اصلى و نهايى نزول قرآن و صدور روايات، تصفيه و تهذيب نفس است و اگر در لابه لاى آنها مطالب علمى، فلسفى، تاريخى و... آمده، به عنوان مقدماتى براى دستيابى به هدف مذكور است. ايشان در اين باره، چنين آورده است:
مقصود مهم از صدور اين احاديث شريفه و مقصد اَسنى از بسط علوم الهيه، اِفهام نكات علميه و فلسفيه و جهات تاريخيه و ادبيّه نيست و نبوده؛ بلكه غايت قصواى آن، سبكبار نمودن نفوس است از عالم مُظلم طبيعت، و توجّه دادن ارواح است به عالم غيب، و منقطع نمودن طاير روح است از شاخسار درخت دنيا ... . ^۱
اين امر، اختصاص به قرآن و روايات ندارد؛ بلكه تمام علوم اسلامى و شرعى براى دستيابى به اين هدف، نقش مقدمه را ايفا مى كنند. از اين رو، ايشان از غالب مفسّران و شارحان احاديث كه از اين هدف اساسى غفلت كرده اند، چنين انتقاد كرده است:
غالبا شرّاح احاديث شريفه و مفسّرين قرآن كريم، اين نكته را كه اصل اصول است، مورد نظر قرار ندادند و سرسرى از آن گذشته اند و جهاتى را كه مقصود