شده است و براى علاج آنها دستور داده شده و تمام اخلاق حسنه، مورد امر است و براى تحصيل آنها نيز دستور رسيده است. ^۱

توجّه به اصل تدريج در تربيت اخلاقى

اصل تدريج در نظام تكوين و تشريع، اصلى پذيرفته شده است. اخلاق آدمى كه از آن مى توان به سيماى باطن ياد كرد، بخشى از نظام تكوين است كه براى تحوّل و تغيير، نيازمند زمان است. از اين رو، همان گونه كه تحوّل فطرت پاك انسانى در اثر ارتكاب جرائم مختلف و پى در پى به نهادى درنده خو، طبعا محكوم قانون تدريج و زمان بَر است، اصلاح و پيراسته ساختن نفس آدمى از صفات زشت و ناروا نيز به زمان نياز دارد و طبعا محكوم قانون تدريج است و به اين جهت، پديده «طفره» در نظام اخلاقى، مردود است.
توجّه به اصل تدريج در تربيت اخلاقى، زمانى اهميّت خود را باز مى يابد كه توجّه داشته باشيم كه تحوّل اخلاقى، دشوار و بس پيچيده است؛ چنانكه از امام صادق عليه السلام نقل شده است كه فرمود:
ازالة الجبال أهون من ازالة قلب عن موضعه. ^۲
از جا كندن كوه ها آسان تر از آن است كه قلبى را از جاى آن (اخلاق ثابتش) جابه جا كنند.
حضرت امام رحمه الله در اين كتاب، به مناسبت هاى مختلف، بر توجّه به اصل تدريج در تربيت اخلاقى؛ تأكيد كرده است. ايشان درباره كيفيت تلقين ياد خدا در دل، چنين آورده است:
... آيات توحيد و اذكار شريفه توحيد و تنزيه را با حضور قلب و حال طهارت، تلقين قلب كند؛ به اين معنا كه قلب را چون طفلى فرض كند كه زبان ندارد و مى خواهد او را به زبان آورد. ^۳