مراحل سلوك، مشكل به نظر آيد. شيطان و نفس نيز به اين معنى كمك كند كه انسان را نگذارد وارد سلوك شود؛ ولى پس از ورود، كم كم راه، سهل و طريق، آسان شود. هر قدمى كه در راه حق و آخرتْ انسان بردارد، براى قدم ديگر، نور هدايت الهى، راه را روشن كند و سلوك را سهل و آسان فرمايد. ۱
توجّه دادن به دوران جوانى به عنوان زمان مناسب تربيت اخلاقى
حضرت امام رحمه الله در اغلب نوشته هاى اخلاقى خود، بر اين نكته تأكيد كرده است كه بهترين زمان براى پرداختن به تهذيب نفس و تصفيه دل، سنين جوانى است. ۲ امام رحمه اللهبه سه دليل بر ايّام جوانى تأكيد خاصى دارند:
يك. جوان، آغاز رشد و بلوغ خود را مى گذراند. از اين رو، صفحه دل او صاف و بى آلايش است و براى پذيرش تربيت اخلاقى، مناسب تر است.
دو. اخلاق زشت در اين سن، رسوخ چندانى نكرده است. بنابراين، كندن ريشه هاى آن، به مراتب ازسن پيرى كه اين اخلاق زشتْ به صورت درختى پر ريشه درآمده، آسان تر است.
سه. اراده جوان، براى انجام دادن هر كارى از ساير سنين به مراتب قوى تر است. ايشان، در اين باره مى فرمايد:
انسان... هر قدم كه به ايّام نونهالى و جوانى نزديك تر است، تحصيل سعادتْ آسان تر و سهل تر و استقرار آن بيشتر است؛ چون صفحه نفس از نقوش، خالى تر و به سادگى، نزديك تر است و اگر تا اين مرحله از عمر، داراى اخلاق
1.همان، ص ۲۷۴.
2.از جمله اين كتاب ها جهاد اكبر است. ايشان در بخشى از اين كتاب، خطاب به طلاب حوزه هاى علميه چنين آورده است: «شما كه اكنون جوانيد، نيروى جوانى داريد، بر قواى خود مسلّط مى باشيد و هنوز ضعف جسمى بر شما چيره نشده است، اگر به فكر تزكيه و ساختن خويش نباشيد، هنگام پيرى كه ضعف، سستى، رخوت و سردى بر جسم و جان شما چيره شد و نيروى اراده، تصميم و مقاومت را از دست داديد و بار گناه و معصيت، قلب را سياه تر ساخت، چگونه مى توانيد خود را بسازيد و تهذيب كنيد؟... جوانان ننشينند كه گرد پيرى، سر و روى آنان را سفيد كند. شما تا جوان هستيد... مى توانيد هواهاى نفسانى، مشتهيات دنيايى و خواسته هاى حيوانى را از خود دور سازيد». (مبارزه با نفس يا جهاد اكبر، ص ۶۰).
