مى رود؛ بلكه تبديل به شرّيت بالعرض مى گردد ^۱ و در بيشتر فصل هاى كتاب، ذيل توضيح هر يك از جنود عقل و جهل، لشكر عقل را فطرىِ آدمى برشمرده است. ^۲

2. سَرَيان علم در هستى

از جمله مباحث قرآنى و فلسفى، سريان علم در تمام اجزاى هستى است. آنچه تا كنون به استناد عقل و وحى مسلّم شده، اين است كه علم در بخشى از موجودات هستى، شامل: فرشته، انسان و جن، سارى است. سريان مرتبه اى از فهم و شعور در حيوان نيز فى الجمله پذيرفته شده است؛ امّا سريان علم در عالم نباتات، بويژه، در هاله اى از ابهام است.
علم و دستاوردهاى تجربى، در اين زمينه سكوت كرده اند. فلسفه، تلاش كرده است با قانون مساوقيت و جدايى ناپذيرى وجود و علم، ثابت كند كه هر موجودى به ميزانى كه از وجود بهره دارد، از علم و شعور نيز بهره دارد؛ هر چند ميان فلاسفه در اين زمينه اتّفاق نظر وجود ندارد.
آنچه مهم تر و اساسى تر به نظر مى رسد، ظاهر، بلكه صراحت وحى و روايات در اين زمينه است. ميان مفسّران و محدّثان در چگونگى فهم و دريافت از ظاهر اين دسته از آيات و روايات، اختلاف چشمگيرى وجود دارد. در ميان طرفداران و منكران سريان شعور در تمام اجزاى هستى، صاحب نظران صاحب نامى وجود دارند. حضرت امام رحمه الله، از جمله بزرگانى است كه در نوشته هاى خود، بر سريان شعور در اجزاى هستى، پاى فشرده است. ايشان در كتاب مورد بحث، ذيل اين عنوان كه «علم، از افضل فضايل است»، چنين آورده است:
اين مطلب، به برهان متين پيوسته است كه دار وجود، دار علم است و ذرّه اى از موجودات، حتّى جمادات و نباتات، خالى از علم نيستند و به اندازه حظّ وجودى، حظّ از علم دارند. ^۳