به دست آورد و آنها را از سركشى و طغيان، باز داشت. ^۱

فصل سوم. مباحث فلسفى عرفانى

ضرورت وجود عقل مجرّد

مباحث فلسفى و عرفانى در كتاب «شرح حديث جنود عقل و جهل»، موج مى زند. حضرت امام رحمه الله به مناسبت هاى مختلف، وارد اين مباحث شده و از مبانى فلسفى و عرفانى خود، دفاع نموده است. به عنوان نمونه در آغاز كتاب، در توضيح اين فقره از روايت كه: «انّ اللّه خلق العقل و هو أوّل خلق من الروحانيين عن يمين العرش من نوره» مى نويسد كه مقصود از عقل در اينجا، قوّه عاقله در مقابل قوّه واهمه نيست؛ بلكه مقصود از عقل كلّى، عالم كبير است كه باطن و سِرّ و حقيقت عقول جزئيّه است. ^۲ آن گاه در دفاع از آن در مقابل مخالفان، بويژه محدّثان و اهل ظاهر، چنين آورده است:
انكار آن، موجب و مستلزم انكار بسيارى از ضروريات عقل و دين است؛ از قبيل تصوّر اشرف از واجب تعالى در نظام وجود و تحديد واجب جلّت قدرته و تجسيم آن ذات مقدس و راه يافتن جهل و عجز و بخل در آن ساحت قدس و امثال آن. ^۳
حضرت امام رحمه الله معتقد است كه اهل حديث، بدين جهت كه در علوم حقيقيه توحيد و تجريدْ ممارست ندارند، از دركِ اين حقايق بلند فلسفى غفلت كرده اند و مى فرمايد:
آنان كه منكر آن اند از بزرگان محدّثين، ظاهرا مقصود ايشان، علّامه مجلسى رحمه اللهاست. توجّه به توالى فاسده و لوازم باطله آن نداشته اند؛ زيرا كه اين، از لوازم خفيّه اى است كه با ممارست در علوم حقيقيه توحيد و تجريد، ظاهر شود و اهل حديث از آن، ذاهل و غافل بودند. لهذا، در دامن قدس و