آخرين كلام در عرصه روايت و درايت حديث - صفحه 602

بصائر الدرجات كه از همان عصر تأليف مورد انتقاد ناقدان قرار گرفت و از ميان شاگردان بسيار او، فقط محمد بن يحيى العطار القمى حاضر شد به روايت اين كتاب بپردازد، سعد بن عبداللّه اشعرى هم قسمتى از احاديث بصائر الدرجات را گلچين كرد و به نام منتخبات بصائر روايت كرد. شيخ صدوق به پيروى استادش ابن الوليد نقاد قميان از روايت اين كتاب اِبا ورزيد و حتى كتاب منتخبات را هم كه حاضر شد روايت كند در نسخه خود، روى احاديث جعلى آن علامت نهاد تا بتواند در فهرست روايات خود به استثناى آنها بپردازد. مؤلف صحيح الكافى اين نسخه موجود معروف را همان نسخه منتخبات مى داند كه در حال حاضر، صحيح و مجعول آن در هم آميخته است و قابل روايت نيست ۱ نه كتاب بصائر الدرجات صفار، كه بيش از منتخبات آن مورد نقد ناقدان بوده است.
اگر ما نسخه موجودى را كه اينك همگان روايت مى كنند و مرحوم مجلسى هم تمام احاديث آن را در كتاب بحار الأنوار خود درج كرده است، همان نسخه بصائر الدرجات صفار بدانيم، بايد اعتراف كنيم كه نسخه هاى آن متواتر نبوده است زيرا نسخه هاى خطى موجود اختلافات فاحشى دارند. صاحب وسائل مى نويسد: «از كتاب بصائر الدرجات صفار، دو نسخه داريم يكى كوچك و ديگرى بزرگ». ۲ و علامه تهرانى مى نويسد: من از كتاب بصائر الدرجات، چند نسخه خطى رؤيت كرده ام كه با نسخه چاپى برابر است و چند نسخه ديگر هم ديده ام كه از حيث اجزاء كتاب و ابواب و ترتيب آن، با نسخه چاپى برابر نيست. ۳ آيا نسخه اى كه تا اين حد متن آن اختلاف دارد، و از روز اول، مورد طعن و بى مهرى قرار گرفته و سال ها محدثان شيعه از روايت و انتشار آن خوددارى كرده اند مى تواند متواتر باشد؟
اگر بخواهم به ترتيب مصادر بحار الأنوار مجلسى را يك يك مورد بحث و كنكاش قرار بدهم، مثنوى هفتاد من كاغذ شود. فقط تذكر مى دهم كه مرحوم مجلسى در

1.ر.ك: معرفة الحديث، ص ۲۵۲ ۲۵۴.

2.ر.ك: وسائل الشيعه، ج ۱، ص ۵.

3.ذريعه، ج ۳، ص ۱۴۰.

صفحه از 612