بر روايات و احاديثى از امامان است كه عمدتا به صورت مسند روايت شده است. اين كتاب براى شناخت محافل حديثى اماميه همچون ساير كتاب هاى اصلى علم رجال امامى سودمند است و مهم تر اين كه با اسناد بى همتايى كه دارد، آشنايى ما را با برخى از محافل حديثى اماميه، خاصه آنچه مربوط به محافل حديثى خراسان مى شود، فزونى مى بخشد.
در ميان نسل پس از كلينى، تأليفات حديثى شاگردان او به شكل محدودى در اختيار ما قرار گرفته است. از ميان شاگردان و راويان مهم كلينى، تنها دو تن هستند كه از هر كدام تنها يك كتاب باقى مانده است: كتاب الغيبه از محمد بن ابراهيم النعمانى شامل مجموعه اى از احاديث درباره امامت و غيبت امام غايب است كه تقريبا از لحاظ محتوى با كتاب الحجه الكافى نزديك است و به دليل اين كه روايات اين كتاب مسند است، مى تواند در مقام مقايسه با سندهاى الكافى به كار آيد، خاصه كه خود او در كتابش از كلينى نقل روايت مى كند. شاگرد ديگر كلينى، شخصيت برجسته ترى از لحاظ فقهى است كه به ويژه در طرق روايى اماميه و در تداول روايت كتاب الكافى نقش بسيار مهمى داشته است: جعفر بن محمد ابن قولويه. از كتاب هاى متعدد او تنها كتاب كامل الزيارات باقى مانده است. در اين كتاب كه مؤلف در آن از روايات محمد بن يعقوب كلينى هم بهره برده، مجموعه اى از احاديث مسند درباره امامان و زيارت قبور ايشان و كيفيت و ثواب اين كار نقل شده است و مى تواند همچون كتاب الغيبه نعمانى براى مقايسه روايات كلينى با ديگر مشايخ اين دو محدث كه طبعا همگى آنان از معاصران كلينى بوده اند، به كار آيد.
بعد از اين دوره به ابن بابويه صدوق (درگذشته 381 ق) مى رسيم. در حالى كه از شيخ كلينى جز كتاب الكافى باقى نمانده است، از شيخ صدوق، نويسنده ديگرى از مجموعه كتب اربعه، كتاب هاى متعددى در اختيار است كه عمده آنها به حديث مربوط مى شود. فعاليت عمده شيخ صدوق در حديث بوده و وى بيشتر، كتاب هايى با درونمايه حديثى دارد كه هر يك در موضوعى خاص نوشته شده است ۱ . او در تحول
1.با اين وصف از شيخ صدوق دو كتاب در فقه هم باقى مانده است: كتاب هاى المقنع و الهدايه، كه هر دو مكرر به چاپ رسيده اند، براى او نك : مدخل ابن بابويه، در دايرة المعارف بزرگ اسلامى.
