تداول يافت كه البته مورد انتقاد برخى محافل محدثان و رجاليان سنى و شيعى نيز
قرار مى گرفت. متداول ترين شيوه در اين گونه متون، جعل اسناد و طرق جديد براى متون شناخته شده و يا حك و اصلاح و الحاق متن احاديث بود. اين نوع متون در كتاب هاى سنى كم اهميت تر از ديدگاه سنيان، مانند آثار محدثان قرن هاى متأخرتر رواج بيشترى يافتند.
از شيخ طوسى ( درگذشته 460 ق) نويسنده دو كتاب ديگر از مجموعه كتب اربعه (تهذيب الاحكام و الاستبصار)، كتاب هاى متعددى در اختيار است كه بخشى از آنها به حديث مربوط مى شود و البته اين كتاب ها در تحول ادبيات حديثى سهم قابل توجهى داشته اند. در عين حال حديث تنها بخشى از فعاليت علمى شيخ طوسى را تشكيل مى داده است ۱ .
پس از دوره محدثان كهن تر امامى و تكميل فرايند تدوين احاديث فقهى امامى، به دوره شاگردان شيخ طوسى و از جمله فرزند حديث دان شيخ طوسى، ابوعلى طوسى و نيز محدث امامى، ابوالصَّمصام مَروَزى ۲ و شاگردان آنان مى رسيم كه فعاليت حديثى ايشان بيشتر در خارج از چارچوب احاديث فقهى بود؛ در حقيقت عمده فعاليت اين گروه از محدثان جمع آورى احاديثى با مضامين اخلاقى، تاريخى و اعتقادى بود. در اين ميان مسائل مربوط به امامت و اختلافات شيعيان و سنيان محور اصلى فعاليت اين محدثان بود. در حقيقت كتاب هاى اربعه حديثى شيعه به عنوان تقريبا تنها منابع حديثى فقهى براى اماميه قلمداد مى شدند و ديگر كوششى براى گردآورى اين احاديث ضرورى به نظر نمى رسيد. ابن شهر آشوب، نويسنده مناقب آل أبى طالب، نمونه يك محدث برجسته و فعال امامى در سده ششم قمرى (دوازدهم ميلادى) است كه با سفرهاى متعدد خود و بهره گيرى از طيف وسيعى از محدثان
1.شيخ طوسى كتاب هاى متعدد و در موضوعات گوناگونى دارد كه برخى از آنها در مقايسه با دو كتاب او در مجموعه كتب اربعه از اهميت بيشترى برخوردار است. مهم ترين كتاب هاى او در فقه است و در حالى كه كتابى مانند المبسوط، كتابى در فقهِ به اصطلاحِ تفريعى است و كتاب النهايه كتابى در حجم متوسط در مسائل فقهى است، دو كتاب او در مجموعه كتب اربعه، گرچه با محتوايى فقهى ولى به صورت مجموعه احاديث است.
2.براى اين دو تن، نك : مداخل مربوطه در دايرة المعارف بزرگ اسلامى.
