تاثیر خانواده، محیط و اراده در شکل‌گیری شخصیت انسان از منظر امام علی(ع)

نشریه : پژوهشنامه نهج البلاغه

نویسنده : پديدآورنده : فاطمه علایی رحمانی
پديدآورنده : زینب سالاری

چکیده :

یکی از مهم­ترین مباحث مطرح شده در حوزه ­های معرفتی، شناخت شخصیت انسان می باشد. شخصیت، تبلور هماهنگ مجموع عناصر و فعالیت­ هـای درونی می­ باشد که مدیریت اصول بنیادین جهان درونی را در دست دارد. به ­همین علت انسان در میان پدیده ­های هستی در بالاترین جایگاه قرار دارد، او از خاک آفریده شده و دارای نیروی عقل و معجونی از نیروهای متضاد، اخلاط مختلف و احساسات متفاوت می باشد که شخصیت او را شکل می­ دهد. تحقق کمال و رسیدن به هر مرتبه از رشد شخصیت و نیز جلوگیری از هرگونه انحطاط و سقوط، در گرو شناخت عوامل رشد دهنده آن می باشد. یکی از مهم­ترین منابعِ شخصیت شناسی، سخنان گهربار امیرالمؤمنین علی(ع) می ­باشد. حضرت شخصیت انسان را متشکل از دو بخش عقل و شهوت می­ داند که سعادت و شقاوت انسان بستگی به نوع استفاده از این دو بخش دارد. ایشان عوامل مؤثر در ایجاد شخصیت را سه عامل خانواده (که شامل وراثت و تربیت می­ باشد)، محیط (محیط همسالان، محیط اجتماعی و محیط جغرافیایی) و اراده معرفی می­ نمایند. این سه عامل هر کدام به­صورت اقتضا بر چگونگی شخصیت فرد تأثیر دارند و هیچ کدام علت تامه ­ای برای رشد شخصیت محسوب نمی­ شوند. نخستین و بیشترین تأثیر را خانواده که متشکل از پدر و مادر می­ باشد بر شخصیت می­ گذارد؛ ابتدا خانواده به ساماندهى شاکله تربیتى انسان مى­ پردازد. عامل انتقال فرهنگ، تمدن، ادب و سنن است و اهمیت آن همیشگی است و برای دوام و بقای جامعه و تمدن و فرهنگ، راهی جز آن وجود ندارد. این تأثیرات به ­صورت وراثتی (از طریق ژن­ ها) و تربیتی (از طریق شکوفا کردن استعداد­های بالقوه فرد) اعمال می­ شوند. مهمترین تأثیر را هم اراده و اختیار خود فرد در تشکیل شخصیت او دارد. زیرا یکی از مهم­ترین مؤلفه­ های کرامت انسانی آزادی مشروع انسان ­ها است. منظور از آزادی شخصی نیز همین­ می­باشد که آدمی اراده و اختیار سرنوشت خود را داشته باشد.شناخت این عوامل و میزان تأثیرگذاری هر کدام را می­ توان نوعی خودشناسی محسوب کرد. این نوع خودشناسی کمک شایانی در جلوگیری از بروز نابسامانی­ های شخصیتی و اختلالات روانی می ­کند.