6/1. مهاجرت به مكه
ملّا خليل پس از عزل از توليت آستانه حضرت عبدالعظيم عليه السلام راهى مكّه مكرّمه مى شود. او چند سالى مقيم آن بلده طيّبه مى گردد، ولى زندگيش در آنجا نيز متلاطم بوده است. در كتاب هاى تذكره، مناظرات گوناگونى نقل شده كه بين ملّا خليل و عالمان شيعه و سنى در مسائل مختلف رخ داده است. شيخ حرّ عاملى نقل مى كند اولين بار كه به مكه مشرف شده ملّا خليل را ملاقات نموده كه مشغول حاشيه نوشتن بر مجمع البيان بوده است. ۱
عبدالحى رضوى در كتاب حديقة الشيعة ۲ هنگامى كه درباره حج گزارش مى دهد، مى نويسد كه حكّام مكه هنگامى كه عيد قربان مصادف با روز جمعه مى شده آن را حجّ اكبر اعلام مى كردند و از اين طريق، منافعى عائد آنها مى شده است. به همين دليل آنها گاهى كه عيد مصادف با روز شنبه مى شد، عيد اعلام مى كردند و اين براى شيعيان امر را مشكل مى كرد؛ آنها يا بايد با آنها همراهى مى كردند و در غير اين صورت، حجّ آنها ناتمام مى ماند و آنها مُحِل نمى شدند. او از پدرش نقل مى كند كه ملّا خليل قزوينى به حج مشرف شده و اين مشكل مطرح شد ؛ او از آنان پيروى نكرده و زمانى كه رؤساى آنان متوجه شدند، حكم به قتل او كردند. ملّا خليل در تنورى مخفى شده و به نقطه اى از حجاز رفت و تا موسم آينده در آنجا باقى ماند. در وقت آمدن به موسم، در قيافه هيزم كش و خاركن در ميان قافله به مكه درآمده، حج انجام داد و برگشت. ۳
1.أمل الآمل، ج ۲، ص ۱۱۲.
2.اين كتاب غير از حديقة الشيعة منسوب به ملّا احمد اردبيلى است و تا حال، منتشر نشده است و تنها نسخه شناخته شده از آن در كتابخانه آيت اللّه مرعشى به ش ۱۱۲۴ نگهدارى مى شود. (فهرست نسخه هاى خطى كتابخانه آيت اللّه مرعشى، ج ۳، ص ۲۹۵ ـ ۲۹۷).
3.رسول جعفريان ، مجلّه ميقات حج، ش ۴، سال ۱۳۷۲، ص ۱۱۷، مقاله «حجّاج شيعى در دوره صفوى».