[حديث] چهارم

۰.اصل: [وَعَنْهُ، عَنْ أَحْمَدَ، عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ، عَنْ أَبِي أَيُّوبَ الْخَرَّازِ، عَنْ سُلَيْمَانَ بْنِ خَالِدٍ ] عَنْ أَبِي عَبْدِ اللّه ِ عليه السلام ، قَالَ:«مَا مِنْ أَحَدٍ يَمُوتُ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ أَحَبَّ إِلى إِبْلِيسَ مِنْ مَوْتِ فَقِيهٍ».

شرح: اين، موافق حديث اوّل است.

[حديث] پنجم

۰.اصل: [عَلِيُّ بْنُ مُحَمَّدٍ، عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ، عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَسْبَاطٍ، عَنْ عَمِّهِ يَعْقُوبَ بْنِ سَالِمٍ، عَنْ دَاوُدَ بْنِ فَرْقَدٍ ، قَالَ: ]قَالَ أَبُو عَبْدِ اللّه ِ عليه السلام :«إِنَّ أَبِي كَانَ يَقُولُ: إِنَّ اللّه َ ـ عَزَّ وَجَلَّ ـ لَا يَقْبِضُ الْعِلْمَ بَعْدَ مَا يُهْبِطُهُ ، وَلكِنْ يَمُوتُ الْعَالِمُ، فَيَذْهَبُ بِمَا يَعْلَمُ، فَتَؤُمُّهُمُ الْجُفَاةُ، فَيَضِلُّونَ وَيُضِلُّونَ، وَلَا خَيْرَ فِي شَيْءٍ لَيْسَ لَهُ أَصْلٌ».

شرح: لا يَقْبِض: (به قاف و باء يك نقطه و ضاد بانقطه) به صيغه نفى مضارع غايب معلوم باب «ضَرَبَ» است.
العِلْم منصوب و مَفعولٌ بِه است و عبارت است از آيات بيّناتِ محكماتِ ناهيه از پيروى ظنِ آمره به سؤالِ «أهل الذكر» از هر مشتبه كه مُحتاجٌ اِليه باشد، موافق آنچه گذشت در شرح حديث آخرِ باب پنجم كه «بَابُ ثَوَابِ الْعَالِمِ» است.
مَا دو جا، مصدريّه است.
عالِم، عبارت است از داناى آن آيات. و مراد به موت آن عالم، اين است كه كم و ضعيف مى شوند باقيماندگان آن دانايان، مثل اين كه به موت رسول اللّه صلى الله عليه و آله كم و ضعيف شدند و به موت امير المؤمنين ـ صلوات اللّه عليه ـ كمتر و ضعيف تر شدند و مرتبه مرتبه ضعف به حدّى رسيد كه امام زمان، غايب شد.
فَتَؤُمُّهُم (به همزه و تشديد ميم) و ضمير، راجع به مردمان كه مفهوم است از لا يَقْبِض يا از فَيْذَهَب [كه] به صيغه مضارع غايبه معلوم باب [مَنَعَ] ^۱ است.
باء در بِمَا براى تعديه يا براى مصاحبت است.
الجُفاة (به ضمّ جيم و تخفيف فاء، جمع جافِي): دور افتادگان از آن علم، به تأويل و تخصيص نامعقول، به خيال اين كه به غير پيروى ظن چاره نيست.
لَا خَيْرَ فِي شَيْء لَيسَ لَه أصلٌ براى بيان اين است كه كسى كه آيات بيّناتِ محكمات را اصل نساخته باشد در اقوال و افعال خود، سرگردان و گمراه و گمراه كننده است و آن، حال مخالفان شيعه اماميّه است.
يعنى: گفت امام جعفر صادق عليه السلام كه: به درستى كه پدرم امام محمّد باقر عليه السلام مى گفت كه: به درستى كه اللّه ـ عَزَّ وَ جَلَّ ـ باز نمى گيرد از مردمان، آيات بيّناتِ محكمات را بعد از آن كه فرو مى فرستد آن را، و ليك مى ميرد داناى آن آيات بيّناتِ محكمات. پس مى بَرد از ميان مردمان، دانش خود را. پس پيشوايى مى كنند مردمان را دور افتادگان از آن آيات بيّناتِ محكمات. پس گمراه مى شوند آن پيشوايان و گمراه مى كنند ديگران را. و نيست خوبى در مذهبى و طريقتى كه نيست آن را بنيادى از آيات بيّناتِ محكمات قرآن كه علم است.