باب سيزدهم

اصل:بَابُ مَنْ عَمِلَ بِغَيْرِ عِلْمٍ

شرح: اين باب، سرزنش كسى است كه عمل كند به وسيله غير دانش، هر چند كه فتوا ندهد. مراد به دانش، آن است كه در حديث اوّلِ «بَابُ صِفَةِ الْعِلْمِ» گذشت و در شرح «وَ قُلْتَ: إِنَّكَ تُحِبُّ» تا آخر، در خطبه بيان شد.
در اين باب، سه حديث است.

[حديث] اوّل

۰.اصل: [عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا، عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ، عَنْ أَبِيهِ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ ، عَنْ طَلْحَةَ بْنِ زَيْدٍ، قَالَ: ]سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللّه ِ عليه السلام يَقُولُ:«الْعَامِلُ عَلى غَيْرِ بَصِيرَةٍ كَالسَّائِرِ عَلى غَيْرِ الطَّرِيقِ، لَا يَزِيدُهُ سُرْعَةُ السَّيْرِ إِلَا بُعْداً».

شرح: شنيدم از امام جعفر صادق عليه السلام مى گفت كه: كسى كه عمل كند بنا بر غيرِ ديده ورى و دانشِ مسئله فروع فقه يا مسئله اصول فقه، مانند راهروى است كه بر راه مطلبِ خود نيست، چندان كه شتاب بيشتر مى كند، از مطلب دورتر مى شود.

[حديث] دوم

۰.اصل: [مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيى، عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسى، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ، عَنِ ابْنِ مُسْكَانَ، عَنْ الْحَسَنِ الصَّيْقَلِ، قَالَ:] سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللّه ِ عليه السلام يَقُولُ:«لَا يَقْبَلُ اللّه ُ عَمَلاً إِلَا بِمَعْرِفَةٍ، وَلَا مَعْرِفَةً إِلَا بِعَمَلٍ؛ فَمَنْ عَرَفَ، دَلَّتْهُ الْمَعْرِفَةُ عَلَى الْعَمَلِ ، وَمَنْ لَمْ يَعْمَلْ، فَلَا مَعْرِفَةَ لَهُ، أَلَا إِنَّ الْاءِيمَانَ بَعْضُهُ مِنْ بَعْضٍ».

شرح: المَعرِفة: شناختن؛ و مراد اين جا، گرويدن به صاحب كلّ اختيار بودنِ اللّه تعالى است، به ترك خودرأيى در قول و فعل.
لَا در و لَا مَعْرِفة براى نفى جنس است.
الْاءيمَان: گرويدن؛ و مراد، اين جا مركّب از معرفت و عمل است، به اعتبار اين كه معرفت، گرويدن است و عمل، لازمِ گرويدن است و در كثرت و قلّت بر طبق قوّت و ضعف آن است، چنانچه اللّه تعالى گفته در سوره بنى اسرائيل كه: «كُلٌّ يَعْمَلُ عَلَى شَاكِلَتِهِ»^۱ و بيان مى شود در باب يازدهم و شانزدهم «كِتَابُ الْاءِيمَانِ وَالْكُفْرِ».
يعنى: شنيدم از امام جعفر صادق عليه السلام مى گفت كه: قبول نمى كند اللّه تعالى از كسى طاعتى را، مگر با شناخت ربوبيّت ربّ العالمين، به دانستن مسئله فروع فقه يا مسئله اصول فقه و ترك پيروى ظنّ در آن، و نمى باشد اين شناخت، مگر با طاعت. پس هر كه شناخت دارد، راهنمايى مى كند او را بر طاعت. و كسى كه طاعت نمى كند، پس شناخت نيست او را. آگاه باشيد! به درستى كه بعض اجزاى ايمان به سبب بعضى ديگر است.