باب چهاردهم

اصل:بَابُ اسْتِعْمَالِ الْعِلْمِ

شرح: اين باب، بيان كارْ فرمودنِ دانش است. در اين باب، هفت حديث است.

[حديث] اوّل

۰.اصل: [مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيى، عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسى، عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِيسى، عَنْ عُمَرَ بْنِ أُذَيْنَةَ، عَنْ أَبَانِ بْنِ أَبِي عَيَّاشٍ، عَنْ سُلَيْمِ بْنِ قَيْسٍ الْهِلَالِيِّ، قَالَ: ]سَمِعْتُ أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ عليه السلام يُحَدِّثُ عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه و آله أنَّهُ قَالَ فِي كَلَامٍ لَهُ:«الْعُلَمَاءُ رَجُلَانِ: رَجُلٌ عَالِمٌ آخِذٌ بِعِلْمِهِ، فَهذَا نَاجٍ، وَعَالِمٌ تَارِكٌ لِعِلْمِهِ، فَهذَا هَالِكٌ، وَإِنَّ أَهْلَ النَّارِ لَيَتَأَذَّوْنَ مِنْ رِيحِ الْعَالِمِ التَّارِكِ لِعِلْمِهِ، وَإِنَّ أَشَدَّ أَهْلِ النَّارِ نَدَامَةً وَحَسْرَةً رَجُلٌ دَعَا عَبْداً إِلَى اللّه ِ، فَاسْتَجَابَ لَهُ وَقَبِلَ مِنْهُ، فَأَطَاعَ اللّه َ، فَأَدْخَلَهُ اللّه ُ الْجَنَّةَ، وَأَدْخَلَ الدَّاعِيَ النَّارَ بِتَرْكِهِ عِلْمَهُ، وَاتِّبَاعِهِ الْهَوى، وَطُولِ الْأَمَلِ، أَمَّا اتِّبَاعُ الْهَوى فَيَصُدُّ عَنِ الْحقّ، وَطُولُ الْأَمَلِ يُنْسِي الْاخِرَةَ».

شرح: شنيدم از امير المؤمنين عليه السلام حكايت مى كرد از نبى صلى الله عليه و آله اين كه او گفت در گفتگويى كه مى كرد كه: دانايان دو قسم اند: اوّل، داناى كارفرماى دانشِ خود. پس اين مرد، نجات دارد در قيامت؛ و دوم، داناى ترك كننده عمل به دانش خود. پس اين مرد، جهنّمى است.
و به درستى كه اهل آتش جهنّم، هر آينه آزرده مى شوند از بوى بدِ داناى ترك كننده عمل به دانش خود. و به درستى كه سخت ترِ اهل آتش جهنّم، به اعتبار پشيمانى و حسرت، مردى است كه خوانْد بنده اى را سوى فرمان بردارى اللّه تعالى، پس قبول كرد آن بنده گفته او را و فرمان بردارى كرد، پس داخل كرد اللّه تعالى آن بنده را در بهشت و داخل كرد آن خواننده را در آتش جهنّم براى ترك او دانش خود را و پيروى او خواهش نفس را و درازى آرزوى او. امّا ضرر پيروى خواهش نفس، پس اين است كه باز مى دارد از به كار آمدنى كه پيروى محكمات قرآن است و پيروى ظنّ مى فرمايد. و ضرر درازى آرزو، اين است كه فراموش مى سازد آخرت را و از تهديدهاى الهى غافل مى كند.

[حديث] سوم

۰.اصل: [عَنْهُ، عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ، عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ، عَمَّنْ رَوَاهُ ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللّه ِ عليه السلام ، قَالَ: ]«قَالَ رَسُولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله : مَنْ عَمِلَ عَلى غَيْرِ عِلْمٍ، كَانَ مَا يُفْسِدُ أَكْثَرَ مِمَّا يُصْلِحُ».

شرح: مَا دو جا، موصوله و مصدريّه مى تواند بود، و بر هر تقدير، أكثَر به ثاء سه نقطه و باء يك نقطه ^۱ مى تواند بود و حاصلِ همه يكى است؛ زيرا كه اين قسم كسى، افسادِ كار آخرت خود مى كند، به حفظ خون و مال خود، به التزام ظاهر اسلام يا به كسب مال و اعتبار، به موافقت رؤساى ضلالت. و كار آخرت، بيشتر و بهتر است از كار دنيا، به اعتبار اين كه اوّل با خلود و خلوص است و دوم، منقطع و سهل است.
يعنى: گفت رسول اللّه صلى الله عليه و آله كه: هر كه خداپرستى كرد بنا بر غير دانشِ مسئله فروع فقه يا مسئله اصول فقه، شد آنچه تباه مى كند آن را، بيشتر از آنچه نيكو مى كند آن را.