باب پانزدهم

اصل:بَابُ الْمُسْتَأْكِلِ بِعِلْمِهِ وَالْمُبَاهِي بِهِ

شرح: اين باب، سرزنش كسى است كه دانستن احاديث را وسيله خوردن مالِ مردمان كرده و كسى كه مى نازد به دانستن خود، احاديث را.
ابن بابويه ـ رَحِمَهُ اللّه ُ تَعَالى - در كتاب معاني الأخبار روايت كرده از امام جعفر صادق عليه السلام كه گفته كه: «انَّمَا المُسْتَأْكِلُ بِعِلْمِهِ الَّذِي يُفْتِي بِغَيْرِ عِلْمٍ وَلَا هُدىً مِنَ اللّه ِ ـ عَزَّ وَ جَلَّ ـ لَيُبْطِلُ بِهِ الْحُقُوقَ طَمَعاً فِي حُطَامِ الدُّنْيا»: ^۱ نشانِ كسى كه دانش را وسيله خوردن مالِ مردمان كرده، اين است كه فتوا مى دهد به سبب آن دانشِ احاديث، بى آن كه اصلِ مسئله را داند از محكمات قرآن و بى راهنمايىِ كسى كه متشابهات قرآن را داند؛ بلكه پيروى ظنّ مى كند در فتوا تا به آن، محكمات قرآن را كه در آنها نهى از پيروى ظنّ هست، نبوده انگارد به واسطه طمع در متاع دنيا.
در اين باب، شش حديث است.

[حديث] اوّل

۰.اصل: [مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيى، عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسى؛ وَعَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ، عَنْ أَبِيهِ جَمِيعاً، عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِيسى، عَنْ عُمَرَ بْنِ أُذَيْنَةَ، عَنْ أَبَانِ بْنِ أَبِي عَيَّاشٍ، عَنْ سُلَيْمِ بْنِ قَيْسٍ، قَالَ: سَمِعْتُ أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ عليه السلام يَقُولُ: ]«قَالَ رَسُولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله : مَنْهُومَانِ لا يَشْبَعَانِ: طَالِبُ دُنْيَا، وَطَالِبُ عِلْمٍ؛ فَمَنِ اقْتَصَرَ مِنَ الدُّنْيَا عَلى مَا أَحَلَّ اللّه ُ لَهُ، سَلِمَ؛ وَمَنْ تَنَاوَلَهَا مِنْ غَيْرِ حِلِّهَا، هَلَكَ إِلَا أَنْ يَتُوبَ أَوْ يُرَاجِعَ؛ وَمَنْ أَخَذَ الْعِلْمَ مِنْ أَهْلِهِ وَعَمِلَ بِعِلْمِهِ، نَجَا؛ وَمَنْ أَرَادَ بِهِ الدُّنْيَا، فَهِيَ حَظُّهُ».

شرح: شنيدم از امام محمّد باقر عليه السلام مى گفت كه: چون شنويد باعث دانش را، مثل محكمات قرآن، پس كار فرماييد آن دانش را به سؤال «اهل الذكر» و لوازم آن. و بايد كه فراخ باشد دل هاى شما و صاحب حوصله باشيد؛ چه دانش، چون بسيار شود در دل مردى كه حوصله آن ندارد، دست مى يابد شيطان بر او و او را سوى خود ستايى مى خواند. پس اگر اين دشمنى كند با شما شيطان، پس جهاد كنيد با او به آن چيزى كه مى شناسيد آن را؛ چه به درستى كه حيلت شيطان، هميشه ضعيف بوده، چنانچه در سوره نساء است.
پس گفتم كه: چيست آن چيز كه مى شناسيم آن را؟
امام گفت كه: دشمنى كنيد و جواب گوييد شيطان را به آنچه معلوم شده شما را و آن، قدرتى است كه اللّه تعالى نموده در آفريدن محمّد و دوازده امام عليهم السلام كه دانايان اند به جميع قرآن و جميع مسائل دين؛ به اين معنى كه دانش خود را با دانش ايشان سنجيد كه دانش شما در نظر شما سهل نمايد و خود ستايى نكنيد.