5. ردّيّه ها بر آثار ملّا خليل

آراء مطرح شده در آثار ملّا خليل موجب گشت تا آثار او مورد نقد و ايراد عالمان انديشمند قرار گيرد و بر كتاب هاى وى ردّيّه هايى نوشته شود. تعدادى از اين نقدها در ذيل آثار ملّا خليل معرفى گرديد. تعداد ديگرى از آنها عبارتند از:
1. نقد كلام ملّا خليل قزوينى (به فارسى). از صدر الدين محمّد بن محمّد صادق قزوينى حسينى (زنده در 1109ق) شاگرد آقا رضى قزوينى. حسينى در اين رساله، كه در سال 1103 ق آن را نگاشته، بر كلام ملّا خليل در صافي في شرح الكافي ـ كه مى گويد: «من ترك أخا لاُمّ وابن أخ لأب واُمّ ...» و نيز حاشيه محمّد باقر برادر ملّا خليل كه بر اين بخش حاشيه زده ـ ردّى نوشته است. ^۱
نسخه اصل اين رساله در كتابخانه شخصى قائنى در قم به شماره 334 نگهدارى مى شود كه سر آغاز آن چنين است: «اين چند كلمه در بحث فرايض از صافى شرح كافى به خاطر رسيده و در اين وقت بعنوان شرح الشرح نگاشته». ^۲
2. نقد كلام ملّا خليل در باب رؤيت. از مؤلف قبلى. حسينى در اين شرح مزجى گفته هاى ملّا خليل را در شرح كافى درباره حديثى از حضرت امام رضا عليه السلام ـ كه درباره نفى ديدن خدا در دنيا و آخرت فرموده و كلينى در كتاب كافى «باب الرؤية» روايت نموده ـ نقل و بر آنها ردّ و ايراد مى نمايد. سر آغاز آن چنين است: «بعد الحمد و الصلاة، هذه كلمات سنحت لي في حديث الإمام الثامن مولانا عليّ بن موسى الرضا عليه السلام ».
مولى على أصغر ابن المولى محمّد يوسف قزوينى ـ شاگرد ملّا خليل ـ از ايرادهاى حسينى بر ملّا خليل در رساله اى جواب داده و پس از آن حسينى در رساله ديگرى از جواب هاى ملّا على اصغر پاسخ گفته است. نسخه هر سه رساله در ضمن، به خط صدرالدين حسينى در كتابخانه آيت اللّه مرعشى موجود است. ^۳
3. رسالة في بطلان ما نسب ملّا خليل القزويني في حاشيته على عدّة الاُصول إلى أصحابنا الإماميّة. تأليف فاضل شمس الدين محمّد الشيرازى معاصر ملّا خليل قزوينى. در اين رساله، شيرازى اقوالى را كه ملّا خليل به شيعه اماميّه درباره جبر و اختيار نسبت داده نفى كرده است. با اين سر آغاز: «الحمد للّه الذي خلق الثقلين لعبادته بقوله، وما خلقت الجنّ والإنس إلّا ليعبدون، ولم يشاء منهم الكفر والمعصية، تعالى اللّه علوّا كبيرا عمّا يقول الظالمون». ^۴
4. جاء الحقّ في صلاة الجمعة. ردّى است بر رساله نماز جمعه ملّا خليل، اين ردّيّه در سال 1076 ق نوشته شده، و مؤلّف آن شناخته نشده است. ^۵
5. رسالة في صلاة الجمعة. از مولى محمّد طاهر بن محمّد حسين شيرازى قمّى. قمّى در اين رساله نظريّه ملّا خليل قزوينى و ملّا حسن على بن مولى عبد اللّه شوشترى را درباره نماز جمعه، رد كرده است. ^۶
6. رساله در دفاع از ملّا خليل. از مولى ابو الوفا بن محمّد يوسف (مشهور به قاضى قزوينى) شاگرد مولى خليل قزوينى. ابوالوفا در اين رساله از ايرادتى كه عده اى بر استادش ملّا خليل نموده اند در مسأله «تخلّف المعلول عن العلّة» و«الترجيح بغير مرجّح» جواب داده است. او اين رساله را در سال 1124 ق، نوشته است. ^۷
7. حاشية الشافي في شرح الكافي (به عربى). از مؤلف ناشناخته. حاشيه اى است بر قول ملّا خليل قزوينى در الشافى ذيل حديثِ «ما جرى بين أبي الحسن موسى عليه السلام و الزنديق ... قال الرجل: فإذا إنّه لا شيء إذا لم يدرك بحاسّة من الحواسّ». با اين سر آغاز: «روى الكليني ـ روّح اللّه روحه ـ في ثالث اوّل كتاب التوحيد في حديث طويل ماجرى بين أبي الحسن موسى عليه السلام و الزنديق، و فيه ما هذا لفظه: فقال الرجل: فإذا إنّه لا شيء إذا لم يدرك بحاسّة من الخواصّ؟ فقال أبو الحسن: لما عجزت حواسّك ... و هذا الكلام من مطارح أنظار الأعلام... قال الشارح قدس سره بعد قوله: أيقنّا أنّه ربّنا».
نسخه اين شرح، شامل 12 صفحه، هر صفحه 15 سطر، در ضمن مجموعه ش 170/2/350 در كتابخانه آيت اللّه گلپايگانى در قم نگهدارى مى شود. ^۸