[حديث] دهم

۰.اصل: [مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيى، عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ] عَنْ أَبِي هَاشِمٍ الْجَعْفَرِيِّ، عَنْ أَبِي الْحَسَنِ الرِّضَا عليه السلام ، قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ اللّه ِ: هَلْ يُوصَفُ؟ فَقَالَ:«أَ مَا تَقْرَأُ الْقُرْآنَ؟»، قُلْتُ: بَلى ، قَالَ: «أَ مَا تَقْرَأُ قَوْلَهُ تَعَالى: «لَا تُدْرِكُهُ الْأَبْصارُ وَهُوَ يُدْرِكُ الْأَبْصارَ» ؟»، قُلْتُ: بَلى، قَالَ: «فَتَعْرِفُونَ الْأَبْصَارَ؟»، قُلْتُ: بَلى، قَالَ: «مَا هِيَ؟»، قُلْتُ: أَبْصَارُ الْعُيُونِ، فَقَالَ: «إِنَّ أَوْهَامَ الْقُلُوبِ أَكْبَرُ مِنْ أَبْصَارِ الْعُيُونِ، فَهُوَ لَا تُدْرِكُهُ الْأَوْهَامُ، وَهُوَ يُدْرِكُ الْأَوْهَامَ».

شرح: يُوصَفُ، به صيغه مضارع غايب مجهولِ باب «ضَرَبَ» است و مراد به وصف اين جا، تشبيه است، يا مراد احاطه ذهن به جميع خصوصيّات چيزى است، مثل تشخّص آن به اسم جامدِ محض آن، پس نفى وصف اين جا، منافات ندارد با آنچه مى آيد در احاديث باب آينده كه وصفِ اللّه تعالى به آنچه وصف كرده به آن خودش را مى توان كرد؛ چون در فَتَعْرِفُونَ، مطلوب، نفى معرفت ايشان است به اعتبار تقديرِ استفهام انكارى، در جواب «بَلى» گفت و «نَعَمْ» نگفت.
الْأَكْبَر (به باء يك نقطه): بزرگ تر. و مراد اين جا، شامل تر است، به اعتبار اين كه هر چه ابصارِ عيون، ادراكِ آن مى كند، اوهامِ قلوب نيز ادراك آن مى كند و عكس، كلّى نيست. فاء در فَهُوَ براى بيان است.
يعنى: روايت است از ابوهاشم ـ كه از اولاد جعفر طيّار است ـ از امام رضا عليه السلام ، راوى گفت كه: پرسيدم او را از اللّه تعالى كه: آيا مانند شمرده مى شود به چيزى؟
پس گفت كه: آيا نمى خوانى قرآن را؟
گفتم كه: بلكه مى خوانم.
گفت كه: آيا نمى خوانى قول اللّه تعالى را در سوره انعام: «لَا تُدْرِكُهُ الْأَبْصَـرُ وَهُوَ يُدْرِكُ الْأَبْصَـرَ» ؟
گفتم كه: بلكه مى خوانم.
گفت كه: آيا پس نمى شناسيد معنى ابصار را؟
گفتم كه: بلكه مى شناسيم.
گفت كه: چيست معنى ابصار؟
گفتم كه: ديده هاى چشمها.
پس گفت كه: به درستى كه ديده هاى دل ها شامل تر است از ديده هاى چشم ها.
بيانِ اين آن كه: اللّه تعالى، درنمى يابد او را ديده هاى دل ها، چه جاى ديده هاى چشم ها! و او درمى يابد ديده هاى دل ها را، چه جاى ديده هاى چشم ها!