۰.اصل: قَالَ: قُلْتُ: يَزْعُمُونَ أَنَّهُ بَصِيرٌ عَلى مَا يَعْقِلُونَهُ؟
قَالَ: فَقَالَ:«تَعَالَى اللّه ُ، إِنَّمَا يُعْقَلُ مَا كَانَ بِصِفَةِ الْمَخْلُوقِ وَلَيْسَ اللّه ُ كَذلِكَ».

شرح: بَصِير از قبيلِ مثال است، پس همچنان است سَميع و عليم و قدير؛ و ساير صفاتِ ذات عَلى نَهْجِهِ است.
مَا دو جا موصوله است و عبارت است از منوالى و طريقتى كه بَصَر مردمان بر آن منوال و طريقت است و آن اين است كه: قوّتى كه آلت و منوالِ بَصَر است، غير قوّتى باشد كه آلت و منوال سمع است.
ضمير منصوب در يَعْقِلُونَهُ راجع به «مَا» است.
يُعْقَلُ به صيغه مضارع غايبِ مجهولِ باب «ضَرَبَ» است. باء در بِصِفَة براى ملابست است. صِفَةِ الْمَخْلُوق عبارت است از مخلوقيّت. مُشَارٌ إِلَيْهِ ذلِكَ «بَصِير» بر منوالى است كه به صفت مخلوق است.
بدان كه كلام آن قوم، اشارت است به استدلال بر اين كه بَصَر در خالق، به آلتى است كه كائنِ فِي نَفْسِهِ در خارج است و غيرِ آلت سمع است. و حاصل استدلال اين است كه: هر صفتى كه كائنِ فِي نَفْسِهِ در خارج باشد در ضمن فردى كه معقول ما باشد، محال است كه كائنِ فِي نَفْسِهِ در خارج نباشد در ضمن فردى ديگر؛ و اِلّا عقل، تجويز مى كرد كه جسمى اَبيض باشد به بياضى كه كائنِ فِي نَفْسِهِ در خارج نباشد، پس آنچه معقول ماست در مخلوق از افراد بَصَر، چون كائنِ فِي نَفْسِهِ در خارج است و زائدِ بر ذات است و غير افراد سمع است، مى بايد كه در خالق نيز چنان باشد؛ و اِلّا بَصَر، مشترك معنوى ميانِ خالق و مخلوق نخواهد بود.
و حاصل جواب اين است كه: اين از قبيل خلطِ ميان بَصَر و آلتِ بصر است؛ زيرا كه آنچه مشترك معنوى ميان خالق و مخلوق است بَصَر است و آن، كائنِ فِي نَفْسِهِ در خارج نيست اصلاً، نه در خالق و نه در مخلوق؛ و آنچه آلت بصر است، مشترك معنوى نيست ميانِ خالق و مخلوق.
يعنى: راوى گفت كه: آن قوم دعوى مى كنند كه: او بصير است بر منوالى كه مى فهمند آن را.
راوى گفت كه: پس امام گفت كه: به غايت منزّه است اللّه .
بيانِ اين آن كه: جز اين نيست كه فهميده مى شود منوالى كه بوده با صفتِ مخلوق نيست اللّه چنان.