[حديث] هشتم

۰.اصل: [عَلِيُّ بْنُ مُحَمَّدٍ، عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ] عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ، عَمَّنْ ذَكَرَهُ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللّه ِ عليه السلام ، قَالَ: قَالَ رَجُلٌ عِنْدَهُ: اللّه ُ أَكْبَرُ، فَقَالَ:«اللّه ُ أَكْبَرُ مِنْ أَيِّ شَيْءٍ؟» فَقَالَ: مِنْ كُلِّ شَيْءٍ، فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللّه ِ عليه السلام : «حَدَّدْتَهُ» فَقَالَ الرَّجُلُ: كَيْفَ أَقُولُ؟ قَالَ: «قُلْ: اللّه ُ أَكْبَرُ مِنْ أَنْ يُوصَفَ».

شرح: الْحَدّ (مصدر بابِ «نصر»): قرار دادن طرف براى چيزى. و مراد اين جا كوتاه كردن چيزى است.
ضميرِ منصوب در حَدَّدْتَهُ راجع به اللّهُ أَكْبَر است. و مراد اين است كه: معنى «اللّهُ أَكْبَر» را كوتاه كردى و معنى آن بيشتر از آن است كه تو خيال كردى؛ زيرا كه آن، ابتداى هر نماز است و ابتداى اذان و اقامت و تعقيب است، پس اهتمام به آن بيشتر از اهتمام به اذكار ديگر است. و آنچه خيال كردى، اندك و سهل است و قابل اين مقدار اهتمام نيست.
اللّهُ أَكْبَرُ مِنْ أَنْ يُوصَفَ راجع مى شود به بيانِ عظمتى كه مذكور شد در حديث ششم و يازدهم و دوازدهمِ باب دهم. و به اين تقرير، ظاهر مى شود كه اين حديث، منافات ندارد با امثال آنچه مى آيد در «كِتَابُ الْحَجّ» در حديث دوّمِ «بَابُ دُخُولِ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ» ـ كه باب صد و بيستم است ـ كه: «اللّهُ أَكْبَرُ، أَكْبَرُ مِنْ خَلْقِهِ، وَأَكْبَرُ مِمَّنْ أَخْشى وَأَحْذَرُ». ^۱ و أيضاً منافات ندارد با آيت: «فَتَبَارَكَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخَالِقِينَ» ؛ ^۲ زيرا كه خلاف طوايف جبريّه باعث اهتمام فِي الْجُمْله به اثبات خالقى ديگر مى شود.
صيغه «أَفْعَل» در سه معنى مستعمل مى شود:
اوّل: صفت مشبّهه، مثل احمر به معنى سرخ.
دوم: أَفْعَلُ التَّفْضيل، مثل «زيدٌ أَعْلَمُ مِنْ عَمْروٍ».
سوم: أَفْعَلُ التَّبْعِيد، مثل «زيدٌ أَعَزُّ مِنْ أَنْ يُضْرَبَ»؛ به معنى اين كه زيد در عزّت به مرتبه اى است كه دور است از اين كه زده شود.
و مراد به اين حديث و حديث آينده، بيانِ اين است كه «اللّهُ أَكْبَر» از قسم سوم است.
يعنى: روايت است از حسن بن محبوب، از كسى كه نقل كرد آن را از امام جعفر صادق عليه السلام ، راوى گفت كه: گفت مردى نزد او «اللّهُ أَكْبَر» به معنى اين كه اللّه تعالى بزرگ تر است، پس امام عليه السلام گفت: چه قصد كردى؟ اللّه تعالى بزرگ تر از چه چيز است؟
پس آن مرد گفت كه: از هر چيز.
پس گفت امام عليه السلام كه: كوتاه كردى معنى «اللّهُ أَكْبَر» را.
پس گفت آن مرد كه: در بيان معنى «اللّهُ أَكْبَر» چگونه گويم؟
گفت: بگو كه اللّه بزرگ تر است از اين كه بيان كرده شود قدرِ عظمت او، پس عظمت او همين نيست كه بزرگ تر از هر مخلوق است.