[حديث] هفتم

۰.اصل: [وَبِهذَا الْاءِسْنَادِ، عَنْ سَهْلٍ، عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ] عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَارِدٍ: أَنَّ أَبَا عَبْدِ اللّه ِ عليه السلام سُئِلَ عَنْ قَوْلِ اللّه ِ عَزَّ وَجَلَّ :«الرَّحْمَـنُ عَلَى الْعَرْشِ اسْتَوى»فَقَالَ:«اسْتَوى مِنْ كُلِّ شَيْءٍ؛ فَلَيْسَ شَيْءٌ أَقْرَبَ إِلَيْهِ مِنْ شَيْءٍ».

شرح: ذكرِ «مِن» در مِنْ كُلِّ شَيْءٍ به جاى «عَلى» در حديث سابق، مبنى بر اين است كه: «اسْتَوى» به تضمين معنى «اسْتَوْلى» است، پس تعديه آن به «مِنْ» و به «عَلى» جايز است و حاصل هر دو يكى است؛ و اوّل، به اعتبار «استواء» است و «مِنْ» براى نسبت است و دوم، به اعتبار «استيلاء» است. و «الْعَرْش» به تقديرِ مضاف است، چنانچه بيان شد در شرح حديث سابق.
يعنى: روايت است از محمّد بن مارد اين كه امام جعفر صادق عليه السلام پرسيده شد از معنى قول اللّه عزّ و جلّ در سوره طه: «الرَّحْمَـنُ عَلَى الْعَرْشِ اسْتَوَى» پس گفت كه: برابر است نسبت به هر چيز كه مدلول عرش است، پس نيست چيزى نزديك تر سوى او از چيزى.

[حديث] هشتم

۰.اصل: [وَعَنْهُ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيى، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَيْنِ، عَنْ صَفْوَانَ بْنِ يَحْيى، عَنْ عَبْدِ الرَّحْمنِ بْنِ الْحَجَّاجِ، قَالَ: ]سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللّه ِ عليه السلام عَنْ قَوْلِ اللّه ِ عَزَّ وَجَلَّ :«الرَّحْمَـنُ عَلَى الْعَرْشِ اسْتَوى»فَقَالَ:«اسْتَوى فِي كُلِّ شَيْءٍ؛ فَلَيْسَ شَيْءٌ أَقْرَبَ إِلَيْهِ مِنْ شَيْءٍ، لَمْ يَبْعُدْ مِنْهُ بَعِيدٌ، وَلَمْ يَقْرُبْ مِنْهُ قَرِيبٌ، اسْتَوى فِي كُلِّ شَيْءٍ».

شرح: تعديه اسْتَوى به فِي به اعتبار اين است كه: مراد به كُلِّ شَيْءٍ: «خَلْقِ كُلِّ شَيْء» است، پس نظير «فِيمَ كُنْتُم» است به معنى اين كه: در چه كار بوديد؟ پس اشارت است به امثال آيت سوره لقمان: «مَّا خَلْقُكُمْ وَ لَا بَعْثُكُمْ إِلَا كَنَفْسٍ وَ حِدَةٍ» . ^۱
هر يك از لَمْ يَبْعُدْ و لَمْ يَقْرُبْ به صيغه معلومِ باب «حَسُنَ» است. و مراد به بَعيد، مُمتنعِ بِالذّات است. و مراد به قَريب، ممكن بِالذّات است؛ و مقصود اين است كه: بُعد بعيد، نسبت به او حادث نشده و قُرب قريب، نيز نسبت به او حادث نشده.
يعنى: پرسيدم امام جعفر صادق عليه السلام را از معنى قول اللّه ـ عَزَّ وَ جَلَّ ـ در سوره طه: «الرَّحْمَـنُ عَلَى الْعَرْشِ اسْتَوَى» پس گفت كه: برابر شد در خلق هر چيز كه مدلول عرش است، پس نيست چيزى نزديك تر سوى او از چيزى. دور نشد نسبت به او دورى و نزديك نشد نسبت به او نزديكى؛ برابر شد در خلقِ هر چيزى.

[حديث] ششم

۰.اصل: [عَلِيُّ بْنُ مُحَمَّدٍ وَمُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ، عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ، عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُوسَى الْخَشَّابِ، عَنْ بَعْضِ رِجَالِهِ ]عَنْ أَبِي عَبْدِ اللّه ِ عليه السلام : أَنَّهُ سُئِلَ عَنْ قَوْلِ اللّه ِ عَزَّ وَجَلَّ:«الرَّحْمَـنُ عَلَى الْعَرْشِ اسْتَوى»فَقَالَ:«اسْتَوى عَلى كُلِّ شَىْ ءٍ؛ فَلَيْسَ شَىْ ءٌ أَقْرَبَ إِلَيْهِ مِنْ شَىْ ءٍ».

شرح: ظاهرِ «عَلى» در عَلى كُلِّ شَيْءٍ اين است كه «عَلَى الْعَرْشِ» متعلّق به «اسْتَوَى» است، به اعتبار تضمين معنىِ «اسْتَوْلى». و مؤيّدِ اين است آيت سوره اعراف و يونس و رعد و فرقان و تنزيل و حديد «ثُمَّ اسْتَوى عَلَى الْعَرْشِ» . و چون عَرش عبارت است از كتاب الهى كه تِبيان كُلِّ شَىْ ءٍ¨ است ـ چنانچه مى آيد در حديث دوّمِ باب آينده كه: «وَالْعَرْشُ اسْمُ عِلْمٍ وَ قُدْرَةٍ وَعَرْشٍ فِيهِ كُلُّ شَيْءٍ، ثُمَّ أَضَافَ الْحَمْلَ إِلى غَيْرِهِ» ^۱ و «كُلّ شَيء» عبارت است از انوار اَربعه كه مى آيد در حديث اوّلِ باب آينده، پس مراد امام عليه السلام اين است كه: در «عَلَى الْعَرْشِ» مضاف، محذوف است و به تقديرِ «عَلى مَدْلُولَاتِ الْعَرْش» است كه انوار اربعه است.
پس لَيْسَ شَيْءٌ أَقْرَبَ إِلَيْهِ مِنْ شَيْءٍ اشارت است به بطلان مذهب معتزله قدريّه كه مى گويند كه: بعضِ انوار اربعه ـ مثل نور اَصفر ـ در تحت مشيّت و اراده و قدر و قضا واذن الهى نيست و او قادر نيست بر لطفى كه نافع باشد براى كافر و عاصى، چنانچه مى آيد در شرح عنوان باب سى ام كه «بَابُ الْجَبْرِ وَالْقَدَرِ وَالْأَمْرُ بَيْنَ الْأَمْرَيْنِ» است.
يعنى: روايت است از امام جعفر صادق عليه السلام اين كه او پرسيده شد از معنى قول اللّه ـ عَزَّ وَ جَلَّ ـ در سوره طه كه: «الرَّحْمَـنُ عَلَى الْعَرْشِ اسْتَوَى»^۲ پس گفت كه: برابر و مستولى شد بر هر چيز كه مدلول عرش است، پس نيست چيزى نزديك تر سوى او از چيزى.