[حديث ] ششم

۰.اصل: [مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيى ، عن أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ ، عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي نَصْرٍ، قَالَ: ]قَالَ أَبُو الْحَسَنِ الرِّضَا عليه السلام :«قَالَ اللّه ُ : ابْنَ آدَمَ ، بِمَشِيئَتِي كُنْتَ أَنْتَ الَّذِي تَشَاءُ لِنَفْسِكَ مَا تَشَاءُ، وَبِقُوَّتِي أَدَّيْتَ فَرَائِضِي، وَبِنِعْمَتِي قَوِيتَ عَلى مَعْصِيَتِي، جَعَلْتُكَ سَمِيعاً بَصِيراً قَوِيّاً «مَا أَصَابَكَ مِنْ حَسَنَةٍ فَمِنَ اللّه ِ وَمَا أَصَابَكَ مِنْ سَيِّئَةٍ فَمِنْ نَفْسِكَ»^۱ وَذَاكَ أَنِّي أَوْلى بِحَسَنَاتِكَ مِنْكَ، وَأَنْتَ أَوْلى بِسَيِّئَاتِكَ مِنِّي، وَذَاكَ أَنِّي ^۲ لَا أُسْأَلُ عَمَّا أَفْعَلُ وَهُمْ يُسْأَلُونَ».

شرح: لام در لِنَفْسِكَ براى انتفاع است . و مَا تَشَاءُ اعمّ از افعال حسنه و قبيحه است ؛ زيرا كه هر فعل اختيارى ، موقوف بر داعى است و آن در بنده ، علم به نفع است . و مى تواند بود كه مَا تَشَاءُ عبارت از افعال حسنه باشد ، مثل طاعات .
الْقُوَّة (به ضمّ قاف و تشديد واو) : زورمندىِ عزم كسى در كارى . و آن ، ضدّ «حَوْل» به فتح حاء بى نقطه و سكون واو است كه به معنى سستى عزم كسى از كارى است ، مثل «لَا حَوْلَ وَلَا قُوَّةَ إِلَا بِاللّهِ» .
مَا أَصَابَكَ تا آخر ، مذكور است در سوره نساء .
«مِنْ» در «مِنْ حَسَنَةٍ» و در «مِنْ سَيِّئَةٍ» براى سببيّت است .
أَنِّي دو جا ، به تقدير «لِأَنِّي» است .
لَا أُسْأَلُ تا آخر ، مضمون آيت سوره انبياء است . و سؤال از فعل كسى عبارت است از محاسبه بر معامله كه با آن كس است براى بازيافتِ حقّى كه بر آن كس باقى باشد ، تا مداهنه كند آن كس در طلب حق خود از سائل اگر تضييع حق آن كس كرده باشد ، مثل طلب اين كه اللّه تعالى عذاب نكند مشرك را به سبب حقّى از مشرك كه نزد اللّه تعالى باقى باشد.
يعنى: گفت امام رضا عليه السلام كه: گفت اللّه تعالى در حديث قدسى كه: اى فرزند آدم! به مشيّت من شدى تو آن كه مشيّت مى كنى براى خود آنچه را كه مشيّت مى كنى . و به قوت عزمى كه به وسيله قوّت من است ادا كردى فرايض را و به نعمت من ـ مثل گوش و چشم ـ قوّت بر معصيت من به هم رسانيدى ؛ چه من تو را شنواىِ بيناىِ توانا كردم و اگر نمى كردم ، معاصى كه سمع و بصر و توانايى در آنها دخل دارند ، نمى شد.
بيانِ اين آن كه : آن چه از نفع برمى خورد تو را در دنيا و آخرت به سبب عملى كه خير است ، پس از اللّه تعالى است . و آنچه از ضرر برمى خورد تو را در دنيا و آخرت به سبب عملى كه شرّ است ، پس از خود توست . و اين به سببِ اين است كه من ، اَولى به اعمال خيرِ تواَم از تو . و تو اَولى به اعمال شرّ تويى از من . و اين اولى بودن ، براى اين است كه هيچ كس را حقّى بر اللّه تعالى باقى نمى ماند و حق اللّه تعالى بر بندگان بسيار است ، پس آن چه در جزاى عمل نيك كند ، بنابر وعده تفضّل است و آن چه در جزاى عمل بد كند ، بنابر عدل است .