[حديث ] دوم

۰.اصل: [عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا، عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ، عَنْ أَبِيهِ، عَنْ فَضَالَةَ بْنِ أَيُّوبَ، عَنْ حَمْزَةَ بْنِ مُحَمَّدٍ الطَّيَّارِ ]عَنْ أَبِي عَبْدِ اللّه ِ عليه السلام ، قَالَ:«إِنَّهُ لَيْسَ شَيْءٌ فِيهِ قَبْضٌ أَوْ بَسْطٌ ـ مِمَّا أَمَرَ اللّه ُ بِهِ أَوْ نَهى عَنْهُ ـ إِلَا وَفِيهِ لِلّهِ ـ عَزَّ وَجَلَّ ـ ابْتِلَاءٌ وَقَضَاءٌ» .

شرح: مِمَّا صفت شَيْءٌ است . و مِنْ بيانيّه يا تبعيضيّه است . و در كلام ، لَفّ و نشرِ مرتّب است . و مضمون اين ، ظاهر است از شرح حديث سابق .

باب بيست و هفتم

اصل : بَابُ الاِبْتِلَاءِ وَالاِخْتِبَارِ

شرح: الاِبْتِلَاء : آزمودن . الاِخْتِبَار : خبر گرفتن . و هر دو ، راجع به يك معنى مى شود و در اللّه تعالى ، مَجاز است . و مراد ، خلق مُقوّىِ معصيت است در كسى ، مثل خلقِ شهوت و غضب و اقسام نعمت .
در اين باب ، دو حديث است .

حديث اوّل

۰.اصل: [عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ بْنِ هَاشِمٍ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسى، عَنْ يُونُسَ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمنِ، عَنْ حَمْزَةَ بْنِ مُحَمَّدٍ الطَّيَّارِ ]عَنْ أَبِي عَبْدِ اللّه ِ عليه السلام ، قَالَ :«مَا مِنْ قَبْضٍ وَلَا بَسْطٍ إِلَا وَلِلّهِ فِيهِ مَشِيئَةٌ وَقَضَاءٌ وَابْتِلَاءٌ».

شرح: الْقَبْض (به فتح قاف و سكون باء يك نقطه و ضاد با نقطه ، مصدر باب «ضَرَبَ») : بازداشتن . و مراد اين جا ، بازداشتن مكلّف است خود را از مَأمورٌبِه .
الْبَسْط (به فتح باء يك نقطه و سكون سين بى نقطه و طاء بى نقطه ، مصدر باب «نَصَرَ») : وادادن . و مراد اين جا ، وادادنِ مكلّف است خود را در مَنهيٌّ عَنْه . و مى تواند بود كه مراد به قبض و بسط ، ترك و فعل باشد مطلقاً.
تفسير مشيّت و قضا گذشت در باب بيست و پنجم و بيست و ششم . ترك ذكرِ اراده و قدر اين جا ، اختصار براى ظهور است .
يعنى: روايت است از امام جعفر صادق عليه السلام گفت كه: نيست هيچ تركِ «مَأمُورٌبِه» و نه هيچ فعلِ «مَنْهِيٌّ عَنْه» مگر بر حالى كه اللّه تعالى راست در آن مشيّت و قضا و خلقِ مقوّىِ عصيان ، بى جبر بر عصيان.