[حديث ] سوم

۰.اصل: [الْحُسَيْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ، عَنْ مُعَلَّى بْنِ مُحَمَّدٍ] عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ الْوَشَّاءِ، عَنْ أَبِي الْحَسَنِ الرِّضَا عليه السلام ، قَالَ: سَأَلْتُهُ، فَقُلْتُ: اللّه ُ فَوَّضَ الْأَمْرَ إِلَى الْعِبَادِ؟ قَالَ:«اللّه ُ أَعَزُّ مِنْ ذلِكَ».
قُلْتُ: فَجَبَرَهُمْ عَلَى الْمَعَاصِي؟ فَقَالَ ^۱ : «اللّه ُ أَعْدَلُ وَأَحْكَمُ مِنْ ذلِكَ». قَالَ: ثُمَّ قَالَ: «قَالَ اللّه ُ: يَا ابْنَ آدَمَ، أَنَا أَوْلى بِحَسَنَاتِكَ مِنْكَ ، وَأَنْتَ أَوْلى بِسَيِّئَاتِكَ مِنِّي؛ عَمِلْتَ الْمَعَاصِيَ بِقُوَّتِيَ الَّتِي جَعَلْتُهَا فِيكَ».

شرح: روايت است از حسن بن على (نقّاشِ جام ها) از امام رضا عليه السلام ، راوى گفت كه: پرسيدم او را به اين روش كه گفتم كه: آيا اللّه تعالى واگذاشته كار را سوى بندگان؟
گفت كه: اللّه تعالى بى ننگ تر از آن است.
گفتم كه: آيا پس جبر كرده ايشان را بر معصيت ها؟ پس گفت كه: اللّه تعالى عادل تر و حكيم تر از آن است.
راوى گفت كه : بعد از آن امام عليه السلام گفت كه: گفت اللّه تعالى در حديث قدسى كه: اى فرزند آدم! من سزاوارترم به نيكويى هاى تو از تو و تو سزاوارترى به بدى هاى تو از من ؛ بجا آوردى معصيت ها را به قوّتى كه كردم آن را در تو .
بيانِ اين گذشت در آخر باب بيست و ششم كه «بَابُ الْمَشِيئَةِ وَالْاءِرَادَةِ» است .

[حديث ] چهارم

۰.اصل: [عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ، عَنْ أَبِيهِ ، عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ مَرَّارٍ] عَنْ يُونُسَ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمنِ، قَالَ: قَالَ لِي أَبُو الْحَسَنِ الرِّضَا عليه السلام :«يَا يُونُسُ، لَا تَقُلْ بِقَوْلِ الْقَدَرِيَّةِ؛ فَإِنَّ الْقَدَرِيَّةَ لَمْ يَقُولُوا بِقَوْلِ أَهْلِ الْجَنَّةِ، وَلَا بِقَوْلِ أَهْلِ النَّارِ، وَلَا بِقَوْلِ إِبْلِيسَ؛ فَإِنَّ أَهْلَ الْجَنَّةِ قَالُوا: «الْحَمْدُ لِلّهِ الَّذِى هَدَينَا لِهَـذَا وَمَا كُنَّا لِنَهْتَدِىَ لَوْلآَ أَنْ هَدَينَا اللّهُ»^۲ وَقَالَ أَهْلُ النَّارِ : «رَبَّنَا غَلَبَتْ عَلَيْنَا شِقْوَتُنَا وَ كُنَّا قَوْمًاضَآلِّينَ»^۳ وَقَالَ إِبْلِيسُ: (رَبِّ بِمَآ أَغْوَيْتَنِى)» .

شرح: قُبحِ امرِ اَللّه تعالى به فَحْشَاء كنايت است از قُبح جبرِ اَللّه تعالى بر فحشا ؛ زيرا كه قبح اوّل ، لازم دارد قبح دوم را به طريق اولى . و در سوره اعراف چنين است : «وَإِذَا فَعَلُوا فَاحِشَةً قَالُوا وَجَدْنَا عَلَيْهَا آباءَنَا وَاللّهُ أَمَرَنَا بِهَا قُلْ إِنَّ اللّهَ لَا يَأْمُرُ بِالْفَحْشَاءِ أَ تَقُولُونَ عَلَى اللّهِ مَا لَا تَعْلَمُونَ»^۱ .
فرق ميان فاحشه و فَحشا اين است كه : تاء در «فَاحِشَة» براى مبالغه است ، پس «فاحشة» به معنى به غايت رسوا است و آن اين جا عبارت از تقليد اهل ظن است كه چون خالى از ظن نيز هست رسواتر است از حال اهل ظن ، به اعتبار اين كه دورتر است از علم و منافى تر است با شواهد ربوبيّت و محكمات كتب الهى كه در آنها امر به پيروى علم و نهى از پيروى غير علمِ صريح است . و همچنين ظن ضعيف ، دورتر است از ظن قوى نسبت به علم . و «فَحْشَاء» مؤنّث «فاحِش» است ، پس به معنى خصلتِ رسواست .
و ترجمه آيت اين است: و چون مشركان كنند به غايت رسوا را ، گويند : يافتيم پدران و بزرگان خود را بر آن و اللّه تعالى امر كرده ما را به آن . بگو اى محمّد : به درستى كه اللّه تعالى امر نمى كند به خصلتِ رسوا كه منافى شواهد ربوبيّت و وجوبِ اعتراف به ربّ العالمين است و منافى محكمات كتب الهى است ، خواه رسواتر باشد و خواه نه ؛ آيا مى گوييد بر اللّه تعالى چيزى را كه نمى دانيد و پيروى ظن در آن مى كنيد؟
و مى آيد در «كِتَابُ الْحُجَّة» در حديث نهمِ باب هشتاد و چهارم كه «بَابُ مَنِ ادَّعَى الْاءِمَامَةَ وَلَيْسَ لَهَا بِأَهْلٍ» است كه مراد به فاحشه ، اقتدا به ائمّه جور است و حاصل آن ، همين است كه گفتيم .
يعنى: روايت است از امام جعفر صادق عليه السلام گفت كه: هر كس كه دعوى كرد كه اللّه تعالى امر مى كند به رسوا ، پس به تحقيق دروغ بسته بر اللّه تعالى . و هر كس كه دعوى كرد كه اللّه تعالى سررشته نيك و بدِ افعال را مفوَّض سوى آن كس كرده ، پس به تحقيق دروغ بسته بر اللّه تعالى .