[حديث ] نهم
۰.اصل: [عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسى، عَنْ يُونُسَ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمنِ ]عَنْ غَيْرِ وَاحِدٍ، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ وَأَبِي عَبْدِ اللّه ِ عليهماالسلام ، قَالَا :«إِنَّ اللّه َ أَرْحَمُ بِخَلْقِهِ مِنْ أَنْ يُجْبِرَ خَلْقَهُ عَلَى الذُّنُوبِ، ثُمَّ يُعَذِّبَهُمْ عَلَيْهَا، وَاللّه ُ أَعَزُّ مِنْ أَنْ يُرِيدَ أَمْراً؛ فَلَا يَكُونَ» .
قَالَ: فَسُئِلَا عليهماالسلام: هَلْ بَيْنَ الْجَبْرِ وَالْقَدَرِ مَنْزِلَةٌ ثَالِثَةٌ؟ قَالَا: «نَعَمْ، أَوْسَعُ مِمَّا بَيْنَ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ».
شرح: روايت است متعدّد از امام محمّد باقر و امام جعفر صادق عليهماالسلام گفتند كه: به درستى كه اللّه تعالى مهربان تر است به مخلوقين خود از اين كه جبر كند مخلوقين را بر گناهان ، به جبر جهميّه يا اشاعره يا فلاسفه ، بعد از آن عذاب كند ايشان را به واسطه گناهان . و اللّه تعالى بى ننگ تر از اين است كه اراده كند چيزى را ، پس نشود ، چنانچه مقتضاى تفويضِ اوّلِ معتزله است.
راوى گفت كه: پس پرسيده شدند عليهماالسلام كه: آيا ميان جبر و تفويض ، مرتبه ديگر كه سوّمِ آن دو مرتبه باشد هست؟
گفتند كه: آرى ، فراخ تر از ميان آسمان و زمين .
اشارت به «أَمْرٌ بَيْنَ الْأَمْرَيْنِ» است كه مذهب شيعه اماميّه است . وسعتِ آن به اعتبار اين است كه آياتى كه جبريّه به آنها استدلال كرده اند بر بطلانِ مذهب مفوّضه ، مفوّضه را به تنگى انداخته و آياتى كه مفوّضه به آنها استدلال كرده اند بر بطلان مذهب جبريّه ، جبريّه را به تنگى انداخته و هيچ كدام ، باعث تنگى اهلِ «أَمْرٌ بَيْنَ الْأَمْرَيْنِ» نيست . همان مَثَل است كه هرگاه دزدان با هم به نزاع افتند ، مال صاحب به آسانى پيدا مى شود ، پس منافات ندارد با اين كه آن مرتبه دقيق باشد ، چنانچه در حديث سابق و حديث آينده است.
[حديث ] دهم
۰.اصل: [عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسى، عَنْ يُونُسَ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمنِ ]عَنْ صَالِحِ بْنِ سَهْلٍ، عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللّه ِ عليه السلام ، قَالَ: سُئِلَ عَنِالْجَبْرِ وَالْقَدَرِ، فَقَالَ:«لَا جَبْرَ وَلَا قَدَرَ، وَلكِنْ مَنْزِلَةٌ بَيْنَهُمَا فِيهَا الْحَقُّ؛ الَّتِي بَيْنَهُمَا لَا يَعْلَمُهَا إِلَا الْعَالِمُ، أَوْ مَنْ عَلَّمَهَا إِيَّاهُ الْعَالِمُ».
