باب سى و يكم

اصل : بَابُ الاِسْتِطَاعَةِ

شرح: استطاعت ، مستعمل نمى شود مگر در قدرت كسى كه قول او به محضِ نفوذ اراده و قولِ «كُنْ» نباشد و با آن قدرت ، فِي الْجُمْله وسعتى باشد . و چون اللّه تعالى در تكليف بندگان ، اكتفا به اصل قدرت ايشان نكرده ، بلكه به فضل و رحمت خود گفته در سوره بقره: «لَا يُكَلِّفُ اللّهُ نَفْساً إِلَا وُسْعَهَا»^۱ و وسع ، مختلف مى شود به شدّت و ضعف ، احتياج شده به اين باب ، تا بيان شود كه كدام مرتبه استطاعت ، مصحّحِ تكليف است و كدام مرتبه ، زايد بر آن است و مخصوص جمعى از مكلّفان است ، چنانچه در سوره كهف گفته: «وَكَانُوا لَا يَسْتَطِيعُونَ سَمْعاً»^۲ و گفته: «إنَّكَ لَنْ تَسْتَطِيعَ مَعِيَ صَبْراً»^۳ و كدام مرتبه ، ممكن نيست در مكلّفان .
در اين باب ، چهار حديث است.

[حديث ] اوّل

۰.اصل: [عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ، عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدٍ، عَنْ عَلِيِّ بْنِ مُحَمَّدٍ الْقَاسَانِيِّ ]عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَسْبَاطٍ، قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ الرِّضَا عليه السلام عَنِ الِاسْتِطَاعَةِ، فَقَالَ:«يَسْتَطِيعُ الْعَبْدُ بَعْدَ أَرْبَعِ خِصَالٍ: أَنْ يَكُونَ مُخَلَّى السَّرْبِ، صَحِيحَ الْجِسْمِ، سَلِيمَ الْجَوَارِحِ، لَهُ سَبَبٌ وَارِدٌ مِنَ اللّه ِ».

شرح: الْاءِطَاقَة : قدرتِ با وسعت . مَا لَا يُطِيقُونَ به معنى اين است كه : علّت تامّه آن را ندارند ، نه حقيقةً و نه حُكماً ؛ به اين روش كه آنچه ندارند از اجزاى علّت تامّه ، به اختيار ايشان نباشد با وجود امكان نشدنِ آن جزء ، پس جبرى كه قدر مشترك است ميان مذهب جَهميّه و اَشاعره و فلاسفه ، باطل است .
وَ اللّهُ أَعَزُّ تا آخر ، براى ابطال تفويض اوّلِ معتزله است .
يعنى: روايت است از امام جعفر صادق عليه السلام گفت كه: اللّه تعالى كريم تر است از اين كه تكليف كند مردمان را چيزى كه وسعت آن نداشته باشند . و اللّه تعالى بى ننگ تر است از اين كه شود در مملكت او چيزى كه اراده آن نداشته باشد.