[حديث ] اوّل

۰.اصل: [مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيى وَغَيْرُهُ، عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسى، عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ، عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ ، عَنْ جَمِيلِ بْنِ دَرَّاجٍ، عَنِ ابْنِ الطَّيَّارِ ]عَنْ أَبِي عَبْدِ اللّه ِ عليه السلام ، قَالَ:«إِنَّ اللّه َ احْتَجَّ عَلَى النَّاسِ بِمَا آتَاهُمْ وَعَرَّفَهُمْ».

شرح: روايت است از امام جعفر صادق عليه السلام گفت كه: به درستى كه اللّه تعالى حجّت گرفته بر مردمان عاصى به دو چيز؛ اوّل : آنچه داده به ايشان مثل چشم و زبان . دوم : آنچه شناسانيده به ايشان ، مثل طريق خير كه تصديق ربوبيّت است و طريق شرّ كه انكار ربوبيّت است .
اشارت است به امثال آيت سوره بلد: «أَ لَمْ نَجْعَلْ لَهُ عَيْنَيْنِ * وَلِسَاناً وَشَفَتَيْنِ * وَهَدَيْنَاهُ النَّجْدَيْنِ»^۱ .
[مُحَمَّدُ بْنُ إِسْمَاعِيلَ، عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ، عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ، عَنْ جَمِيلِ بْنِ دَرَّاجٍ، مِثْلَهُ.]

باب سى و دوم

اصل : بَابُ الْبَيَانِ وَالتَّعْرِيفِ وَلُزُومِ الْحُجَّة

شرح: اين باب ، براى ابطال قول جَهميّه و مُرجئه و مانند ايشان است ؛ چه جهميّه مى گويند كه : ايمان مكلّف ، به محض علم به ربوبيّت اللّه تعالى است . و مرجئه مى گويند كه : ايمان مكلّف ، به محض علم به ربوبيّت و رسالت و صدق جميعِ مَا جَاءَ بِهِ الرَّسُول است ، خواه عمل به آن علم شود و خواه نه ، چنانچه مى آيد در «كِتَابُ الْحُجَّةِ» در باب صد و دوم كه «بَابُ مَا أَمَرَ النَّبِيُ صلى الله عليه و آله بِالنَّصِيحَةِ لِأَئِمَّةِ الْمُسْلِمِينَ وَاللُّزُومِ لِجَمَاعَتِهِمْ وَمَنْ هُمْ» است .
الْبَيَان (به فتح باء يك نقطه و ياء دو نقطه در پايين) : ظاهر ساختن .
التَّعرِيف : شناسانيدن . اللُّزُوم : جدا نشدن.
يعنى: اين باب ، بيانِ اين است كه : اللّه تعالى به شواهد ربوبيّت ، ظاهر ساخته بر خلايق ، صاحبِ كلِّ اختيارِ هر كس و هر چيز بودن خود را ؛ به اين معنى كه در هر چه اختلاف بى مكابره رود در آن ، حكم ، حكم او باشد . و چون اين معنى بى تعيينِ رسل و اوصياى رسل و شناسانيدنِ ايشان به خلق به معجزات و محكمات ، نمى شود ، شناسانيده نزد خلايق رسول را و بعد از رسول امام را به نصوص ، مثل محكماتى كه در آنها نهى از اختلاف از روى ظن هست . و چون ربوبيّت الهى ، مخصوص بعضِ ازمنه نيست ، لازم ساخته حجّت خود را كه از زمان آدم تا انقراض دنيا هيچ زمانى خالى از رسولى يا وصىّ رسولى كه حجّت باشد و مصداق ربوبيّت اللّه تعالى باشد نيست .
در اين باب ، شش حديث است.
بدان كه مى تواند بود كه در اين باب و دو باب بعد از اين ، از كاتبان كافي ، غلطى شده باشد و احاديث اين باب ، پنج باشد و عنوان باب سى و چهارم كه «بَابُ حُجَجِ اللّهِ عَلى خَلْقِهِ» است در اوّل حديث ششمِ اين باب بيايد و در باب بى عنوان ـ كه باب سى و سوم است ـ پنج حديث باشد . و ظاهر اين است كه غلط كاتبان از دو چيز ناشى شده باشد :
اوّل اين كه : لفظ «أَلْزَمَهُ فِيهَا الْحُجَّةَ» در حديث ششم هست ، پس خيال كرده اند كه آن حديث ، به اين باب مناسب تر است .
دوم اين كه : در بعض حديث ششم ، حواله بر سند حديث چهارم و پنجم شده ؛ وَاللّهُ أَعْلَم .