شرح: بعد از دفع توهّم ، باز بر سر بيان وسعت در قدرت رفت .
النَّاسُ به معنى «أَكْثَرُ النَّاسِ» است و اشارت است به سوره : «وَالْعَصْرِ * إِنَّ الْاءِنْسَانَ لَفِي خُسْرٍ»^۱ و امثال آن.
يعنى: و امام گفت كه: و مردمان مأمور نشده اند مگر به كمتر از آنچه وسعت در قدرت بر آن دارند . و هر چيز كه مأمور شده اند مردمان به آن ، پس ايشان وسعت دارند آن را . و هر چه وسعت ندارند آن را ، تكليف به آن برطرف است از ايشان ؛ و ليك اكثر مردمان خيرى نيست در ايشان .

۰.اصل: ثُمَّ تَلَا عليه السلام :«لَّيْسَ عَلَى الضُّعَفَآءِ وَلَا عَلَى الْمَرْضَى وَلَا عَلَى الَّذِينَ لَا يَجِدُونَ مَا يُنفِقُونَ حَرَجٌ»^۲فَوُضِعَ عَنْهُمْ«مَا عَلَى الْمُحْسِنِينَ مِن سَبِيلٍ وَاللّهُ غَفُورٌ رَّحِيمٌ * وَلَا عَلَى الَّذِينَ إِذَا مَآ أَتَوْكَ لِتَحْمِلَهُمْ»^۳قَالَ:«فَوُضِعَ عَنْهُمْ؛ لِأَنَّهُمْ لَا يَجِدُونَ».

شرح: در سوره توبه چنين است: «لَيْسَ عَلَى الضُّعَفَاءِ وَلَا عَلَى الْمَرْضى وَلَا عَلَى الَّذِينَ لَا يَجِدُونَ مَا يُنْفِقُونَ حَرَجٌ إِذَا نَصَحُوا لِلّهِ وَرَسُولِهِ مَا عَلَى الْمُحْسِنِينَ مِنْ سَبِيلٍ وَاللّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ * وَلَا عَلَى الَّذِينَ إِذَا مَا أَتَوْكَ لِتَحْمِلَهُمْ قُلْتُ لَا أَجِدُ مَا أَحْمِلُكُمْ عَلَيْهِ تَوَلَّوْا وَأَعْيُنُهُمْ تَفِيضُ مِنَ الدَّمْعِ حُزْناً أَلَا يَجِدُوامَا يُنْفِقُونَ» : نيست در ترك جهاد بر ضعيفانِ در قدرت ـ مثل به غايت پير و بى سردار و كور ـ و نه بر بيماران و نه بر جمعى كه نمى يابند مالى كه صرف نفقه خود كنند ، گناهى ، اگر اخلاص ورزند در ايمان براى اللّه تعالى و رسولش ؛ چه نمى باشد بر نيكوكاران هيچ راه اعتراضى ؛ و حال آن كه اللّه تعالى آمرزنده و مهربان است بعضِ بندگان را ، چه جاى نيكوكاران . و نمى باشد راه اعتراضى بر جمعى كه چون آيند نزد تو تا سوار كنى ايشان را و به جهاد شتابند ، گويى : نمى يابم آنچه را كه سوار كنم شما را بر آن ، برمى گردند از نزد تو بر حالى كه چشم هاى ايشان اشك ريزان است از آزردگىِ اين كه نمى يابند چيزى را كه نفقه خود كنند و پياده به جهاد مى آيند.
مخفى نماند كه حذف «إِذَا نَصَحُوا لِلّهِ وَرَسُولِهِ» شده در حديث ، تا اشعار شود به اين كه «وَلَا عَلَى الَّذِينَ إِذَا» عطف است بر «مَا عَلَى الْمُحْسِنِينَ» نه بر سابقِ آن . و مى تواند بود كه اشعار به اين نيز باشد كه : صدر آيت دوم : «مَا عَلَى الْمُحْسِنِينَ» است نه آنچه مشهور است كه «وَلَا عَلَى الَّذِينَ إِذَا» باشد . و در اين آيت ، اشعار به اين هست كه : طايفه آخر ، محسنين نيستند . و مى تواند بود كه براى شائبه ترك رضا به قضا باشد.
يعنى: بعد از آن ، براى تقويت مضمون «وَكُلُّ شَيْءٍ لَا يَسَعُونَ لَهُ فَهُوَ مَوْضُوعٌ عَنْهُمْ» ، خواند «لَيْسَ عَلَى الضُّعَفَاءِ» تا آخر را . و گفت كه: پس برطرف كرده شده تكليف به جهاد از ايشان . و خواند : «مَا عَلَى الْمُحْسِنِينَ» تا آخر را ؛ گفت كه: پس برطرف شده تكليف به جهاد از ايشان براى اين كه ايشان چيزى نمى يابند كه نفقه كنند.