پيامبر صلى الله عليه و آله و امامان عليهم السلام ، از علم غيب ، برخوردار بودند ؛ ولى آن علم را مبناى انجام دادن تكاليف ، قرار نمى دادند . پيامبر خدا صلى الله عليه و آله در قضاوت ها و داورى ها و نيز رفتن به ميدان نبرد و جنگ ، به ظاهر ، عمل مى نمود و مى فرمود :
إِنَّمَا أقْضِى بَيْنَكُمْ بِالْبَيِّنَاتِ وَ الأيْمَانِ وَ بَعْضُكُمْ ألْحَنُ بِحُجَّتِهِ مِنْ بَعْضٍ ، فَأيُّمَا رَجُلٍ قَطَعْتُ لَهُ مِنْ مَالِ أخِيهِ شَيْئاً فَإِنَّمَا قَطَعْتُ لَهُ بِهِ قِطْعَةً مِنَ النَّارِ .^۱من در ميان شما ، به بيّنه ها (دلايل و گواهان روشن) و سوگندها داورى مى كنم . برخى از شما در استدلال ، گوياتر از ديگرى است . اگر من [به سبب ادلّه ظاهرى كه در واقع ، مخدوش بوده اند ،] به كسى مالى را از اموال برادرش دادم ، در واقع ، قطعه اى از آتش را به او داده ام .
اگر چنين نباشد ، توجيه رفتن پيامبر صلى الله عليه و آله به سوى مكّه و مُحرِم شدن ايشان و منجر شدن آن به صلح حديبيه، جريان جنگ اُحُد و ... و بسيارى از كارهاى ديگر ايشان ، دشوار خواهد بود .

4 . آگاهى امام حسين عليه السلام از شهادت خويش

بر اساس نقل هاى فراوان حديثى كه در كتب تاريخ و حديث ، به گونه اى متواتر به دست ما رسيده ، امام حسين عليه السلام پيش از حركت به سمت مكّه و كربلا، از شهادت خويش ، اطّلاع داشت . ^۲

دو . روش بحث در استخراج اهداف و تحليل آنها

براى بررسى ديدگاه ها و نيز انتخاب رأى برگزيده ، علاوه بر پيش فرض ها ـ كه اصول موضوع و مسلّم اين بحث هستند ـ ، بايد به قواعد و روش استخراج هدف ها در پديده هاى اجتماعى ـ بويژه آن جا كه صورت تاريخى به خود گرفته اند و در دايره رفتارى انسان هاى بزرگ و قُدسى جاى دارند ـ نيز پرداخته شود. اين اصول و قواعد ،

پيش فرض هاى ما را در اين مسئله ، تشكيل مى دهند كه فهرستوار به مهم ترين آنها ، اشاره مى گردد:

1 . اهداف كلّى امامت و خلافت الهى

شيعيان ، در بحث اثبات امامت ، علاوه بر احاديث مسلّم نقل شده از پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ، براى ضرورت امامت ، به امورى استناد مى كنند كه آنها را شئون امامت مى دانند ؛ امورى همچون:
1. تبيين و تشريح قرآن و سنّت پيامبر خدا؛
2. تلاش براى حفظ و نگهدارى دين از نابودى و انحراف؛
3. تلاش براى تحقّق دين؛
4. الگو بودن.
روشن است كه اين اهداف كلّى ، بر سراسر زندگى امامان عليهم السلام ، سايه افكنده است و تمام اقوال و افعال و حتّى حيات و ممات آن بزرگواران ، در مسير تحقّق اين اهداف بوده است .

2 . علم ائمّه عليهم السلام به غيب

يكى از باورهاى قطعى و ضرورى نزد شيعيان ، آگاهى امامان عليهم السلام از غيب است. گرچه در اندازه و چگونگى آن ، اختلاف نظرهاى اندكى وجود دارد ، ولى در اصل آن ، هيچ ترديدى نيست. البتّه شيعيان ، اين آگاهى از غيب را به اذن خدا و در طول علم الهى و در رتبه انسان ، جاى مى دهند. مستند اين باور ، روايت هاى فراوانى است كه در مصادر حديثى نقل شده است .

3 . مانع نبودن علم غيب از انجام دادن تكاليف ظاهرى

يكى از مسائلى كه سبب لغزش و مغالطه در اين مبحث شده، توجّه نكردن به اين نكته است كه علم غيب ، مانع از انجام دادن تكاليف ظاهرى نيست. به تعبير ديگر ،