يادآورى مى شود كه نظر رايج اهل سنّت در تحليل حادثه عاشورا نيز تشكيل حكومت به وسيله امام عليه السلام است . ابن كثير ، عنوان يك بحث از كتابش را به همين نكته ، اختصاص داده است: «حكايت حسين بن على عليه السلام و علّت هجرتش با خانواده ، از مكّه به عراق، براى به دست آوردن حكومت» . ^۱
روشن است كه صراحت اهل سنّت در تبيين هدف امام حسين عليه السلام و عدم اختلاف آنان در اين زمينه، از آن روست كه تنها نگاهى تاريخى به اين مسئله دارند و بحث هاى كلامى را در آن ، دخالت نمى دهند .

3 . نظريه حفظ جان

يكى از نويسندگان معاصر، هدف امام حسين عليه السلام را چنين تشريح مى كند:
بيرون آمدن امام حسين عليه السلام از مدينه به مكّه و از مكّه به طرف عراق ، براى حفظِ جان بوده ، نه خروج و قيام ، و نه جنگ با دشمن ، و نه تشكيل حكومت . ^۲

4 . نظريه جمع

چنان كه گذشت ، نظريه جمع، در صدد سازگارى دادن ميان نظريه «شهادت طلبى» و نظريه «تشكيل حكومت» است ؛ زيرا احاديث فراوانى از پيامبر صلى الله عليه و آله و ائمّه عليهم السلام ، نقل شده كه بر شهادت طلبى ، دلالت دارند و سخنان ، خطابه ها و نامه هاى امام حسين عليه السلام نيز بر تشكيل حكومت ، دلالت دارند .
اين دو حقيقتِ كلامى و تاريخى ، اين گروه را وا داشته است تا به گونه اى به سازش و توافق ميان اين دو نظريه ، اهتمام ورزند و در نتيجه ، چهار صورت و چهار رأى، در اين زمينه ، شكل گرفته است :

الف ـ مرحله اى كردن قصد

از برخى نوشته هاى استاد مطهّرى بر مى آيد كه وى ، هدف امام حسين عليه السلام را

سياسى ديد و از حالت اسطوره اى و راز و رمزدارى اش خارج كرد تا دايره تأثيرگذارى اش ، تنها به گروهى اندكْ محدود گردد ؛ بلكه بايد آن را اسطوره اى ديد تا تأثيرگذارى اش از زمان خطّى متناهى ، به دايره زمان حلقوى نامتناهى ، برگردد .
اينان ، البتّه شاهدى بر تفسيرشان اقامه نكرده اند.

2 . نظريه تشكيل حكومت

برخى از عالمان بزرگ شيعه ، مانند شيخ مفيد و سيّدِ مرتضى ، و نيز برخى از عالمان معاصر ، بر اين عقيده اند كه امام حسين عليه السلام براى تشكيل حكومت ، قيام كرد. اينان ، چنين باور دارند كه امام حسين عليه السلام ، نخست براى امتناع از بيعت با يزيد بن معاويه ، از مدينه به سوى مكّه حركت كرد و آن گاه كه مُسلم بن عقيل ، حمايت مردم كوفه را به وى گزارش داد ، به قصد تشكيل حكومت و احياى سنّت پيامبر خدا صلى الله عليه و آله به سوى كوفه حركت كرد .
شيخ مفيد ، در المسائل العُكبريّة ، ضمن سؤال و جوابى ، هدف امام عليه السلام را مانند همه مجاهدان ، پيروزى و مغلوب ساختن دشمن مى داند :
چرا حسين بن على عليه السلام به كوفه رفت ، در حالى كه مى دانست كوفيان ، او را تنها مى گذارند و كمكش نمى كنند ، و او در اين سفر ، كشته مى شود؟
امّا اين كه حسين عليه السلام مى دانست كه كوفيان ، او را تنها مى گذارند ، علم قطعى به آن نداريم ؛ زيرا نه دليل عقلى ، و نه نقلى براى آن هست . ^۱
گفتنى است در عصر حاضر ، تنها كسى كه نظريّه تشكيل حكومت را پرورد و كوشيد تا آن را مستدل كند، آقاى صالحى نجف آبادى بود . وى بر آن است كه امام عليه السلام از همان آغاز ، هدفِ از پيش تعيين شده اى نداشت ؛ بلكه به اقتضاى شرايط، تصميم مى گرفت و هدفى را تعقيب مى كرد. به نظر او ، قيام امام حسين عليه السلام ، چهار مرحله داشته و ايشان در هر مرحله اى، هدفى را تعقيب مى كرده است .