9 . تذكرة الشهداء

ملّا حبيب اللّه شريف كاشانى (م 1340 ق) ، از عالمان و فقيهان پُرنويس قرن چهاردهم هجرى است . او نزديك به دويست اثر تأليفى دارد كه از جمله آنها ، تذكرة الشهداء است . كار اصلى شريف كاشانى ، پژوهش در فقه و علوم وابسته به آن بود ؛ امّا به دليل شيفتگى به امام حسين عليه السلام ، تاريخ مفصّلى نيز در شرح حال شهيدان عاشورا نگاشت . شريف كاشانى در اين كتاب ، از همه گونه منابع قوى و ضعيف ، نقل كرده است و با وجود ردّ برخى اخبار از سوى وى ، تعدادى از روايت هاى ضعيف ، در كتاب ، باقى مانده است . اين اخبار ، پشتوانه تاريخى ندارند و قرائن ديگرى در كنار آنها وجود ندارد . از اين رو ، همه گزارش هاى اين كتاب ، قابل اعتماد نيستند . نمونه هايى از گزارش هاى متفرّد و تأييد ناشده اين كتاب را مى توان در صفحات متعدّدى مشاهده كرد . گفتنى است برخى از اين اخبار، مُحال و يا خارق العاده نيستند ؛ امّا سند و منبع قابل اتّكايى ندارند . ^۱

10 . مَعالى السِّبطَين

محمّدمهدى حائرى مازندرانى (م 1385 ق) ، از نويسندگان قرن چهاردهم ، بجز معالى السبطين ، دو كتاب ديگر نيز در باره اهل بيت عليهم السلام دارد : شجره طوبى و الكوكب الدرّى فى أحوال النبىّ و البتول و الوصىّ . حائرى مازندرانى در كتاب معالى السبطين ، اندكى به شرح حال امام حسن عليه السلام پرداخته و بقيّه كتاب را به امام حسين عليه السلام اختصاص داده است . او مطالب كتاب را با داستان و شعر ، در هم آميخته و آنها را به شكل مطالب مناسب مجالس سوگوارى عرضه كرده است . او مطالب تاريخى ، حديثى و... را نقل مى كند تا زمينه مناسبى براى گزارش مقتل و وقايع عاشورا ، فراهم آورد و در اين

متديّن خوانده ، امّا تاريخش را چندان معتبر ندانسته است . ^۱

8 . عنوان الكلام

ملّا محمّدباقر فشاركى (م 1314ق) ، از فقيهان قرن سيزدهم و چهاردهم اصفهان است . رشته اصلى او فقه بوده ؛ امّا منبر وعظ و خطابه نيز داشته است . او بدون آن كه قصد بيان تاريخ عاشورا را داشته باشد ، در پايان سخنرانى هايش چند جمله اى ذكر مصيبت مى كرد . وى سپس بخشى از اين سخنرانى ها را كه در شرح دعاهاى هر روز ماه مبارك رمضان بود ، به نگارش در آورد و سپس دو عشريه را ـ كه نوشته هاى ويژه مصائب امام حسين عليه السلام و در قالب مجالس دهگانه بود ـ به آن افزود .
فشاركى در مقام تاريخ نويسى نبوده و قصدش ذكر مصيبت و گرياندن مردم بوده است . از اين رو، در بسيارى از موارد ، سندى براى گفته هاى خود ارائه نداده و حتّى گاه با وجود تصريح به نبودن برخى مطالب در كتب معتبر و مشهور ، ^۲ تنها به گمان و احتمال ، آن را نقل كرده است .
عنوان الكلام ، هيچ گاه مرجع و مستند كتاب هاى پژوهشى و تاريخى واقع نشده ؛ امّا به دليل ذكر برخى مواعظ حديثى و داستانى ، گاه مورد استناد اهل منبر قرار مى گيرد . تأخّر زمانى مؤلّف ، نقص ارجاع علمى به كتب و منابع ، و گزارش هاى منفرد و بدون شاهد ^۳ را مى توان دليل عدم استفاده اهل تحقيق از اين كتاب دانست . ^۴