اصحاب بزرگ پيامبر خدا صلى الله عليه و آله در فضايل اهل بيت عليهم السلام نقل كرده بودند ، به اين خاندان ، اظهار ارادت مى كردند ؛ ولى دوستى آنها ، از مرز ظاهر و زبان ، تجاوز نمى كرد . امام صادق عليه السلام اين دسته را دوستانِ تَرازِ پايين اهل بيت عليهم السلام وصف فرموده است :
وَ الطَّبَقَةُ الثانِيَةُ : النَّمَطُ الأَسفَلُ ، أحَبّونا فِى العَلانِيَةِ وَ ساروا بِسيرَةِ المُلوكِ ، فَأَلسِنَتُهُم مَعَنا وَ سُيوفُهُم عَلَينا .^۱گروه دوم ، پايين ترند . ما را آشكارا دوست دارند ؛ ولى به شيوه پادشاهان رفتار مى كنند . از اين رو ، زبان هايشان ، با ماست و شمشيرهايشان ، بر ضدّ ما!
در دوران حكومت امام على عليه السلام و ديگر امامان عليهم السلام، بيشتر مردم كوفه از همين دسته بودند ؛ همان ها كه امام على عليه السلام در اواخر حكومت خود ، پى در پى ، از آنها گله مى كرد و خطاب به آنها مى فرمود :
يا أَشباهَ الرِّجالِ وَلا رِجالَ .^۲اى مردْنمايانِ نامرد !
و مى فرمود :
مُنيتُ بِمَن لا يُطيعُ .^۳گرفتار كسانى شده ام كه فرمان نمى برند .
و مى فرمود :
لا غَناءَ فى كَثرَةِ عَدَدِكُم .^۴زياد بودنِ جمعيّت شما ، سودى ندارد .
و مى فرمود :
لَبِئسَ حُشّاشُ نارِ الحَربِ أنتُم !^۵

5

اقسام شيعيان در آن دوران

در روايات اهل بيت عليهم السلام ، مدّعيان تشيّع و هوادارىِ خاندان پيامبر صلى الله عليه و آله ، به چند طبقه يا دسته تقسيم شده اند :

1 . شيعيان طبقه اوّل

برترين دسته شيعيان ، كسانى بودند كه به راستى ، به خاندان رسالت عشق مى ورزيدند و در پنهان و آشكار ، از آرمان هاى آنان دفاع مى كردند . اينان، در كلام امام صادق عليه السلام ، دوستانِ تَرازِ اوّل اهل بيت عليهم السلام معرّفى شده اند :
طَبَقَهٌ يُحِبّونا فِى السِرِّ وَ العَلانِيَةِ ، هُمُ النَّمَطُ الأَعلى .گروهى كه ما را آشكارا و پنهان ، دوست دارند ؛ آنان در بالاترين درجه اند .

امام صادق عليه السلام در ادامه اين سخن ، ويژگى هاى اين گروه راه چنين تبيين فرموده است :

فَمِن بَينِ مَجروحٍ وَ مَذبوحٍ ، مُتَفَرِّقينَ في كُلِّ بِلادٍ قاصِيَةٍ . . . وَ هُمُ الأَقَلّونَ عَدَداً ، الأَعظَمونَ عِندَ اللّهِ قَدراً وَ خَطَراً .^۱ جمعى زخمى و جمعى سربُريده ، در شهرهايى دوردست ، پراكنده افتاده اند ... . آنان، جمعيّتى اندك اند ؛ امّا در پيشگاه خدا ، ارج و منزلتى والا دارند .
در عصر نهضت حسينى ، حبيب بن مُظاهر اسدى ، مسلم بن عَوسَجه و ابو ثُمامه صائدى ، نمونه هاى شناخته شده اين دسته از شيعيان و علاقه مندان اهل بيت عليهم السلام بودند . آنان ، پس از مرگ معاويه ، در خانه سليمان بن صُرَد خُزاعى جمع شدند و باب نامه نگارى به امام حسين عليه السلام ، پس از مرگ معاويه ، به دست آنها گشوده شد .

2 . شيعيان طبقه دوم

اين دسته ، كسانى بودند كه بر اثر جاذبه هاى حكومت علوى و آشنايى با احاديثى كه