سده هشتم

در اين سده ، غازان خان ـ كه حكومتش از سال 694 ق ، شروع شده بود ـ گام هايى در گسترش گرايش هاى شيعى برداشت . پس از وى ، برادرش سلطان محمّد خدابنده ، به قدرت رسيد و پس از مدّتى ، شيعه شد و در ترويج و رسمى كردن آن ، بسى تلاش كرد . بدين سان ، با گرايش حاكمان مغول به تشيّع و رسمى شدن اين مذهب، زمينه انجام گرفتن علنى عزادارى و فراز آوردن شعائر شيعى گسترش يافت .
سلسله جلايريان نيز ـ كه در عراق به حكومت رسيدند و خواهرزاده هاى سلطان محمّد خدابنده بودند ـ گرايش شيعى داشتند و حكومت آنها تا سال 814 ق ، ادامه يافت . ابن بطوطه (م 779 ق) ، از مناطق : كربلا، حلّه، بحرين، قم، كاشان، ساوه و توس به عنوان شيعى متعصّب ، ياد مى كند .

سده نهم هجرى

سده نهم ، با يورش هاى تيمور لنگ ـ كه عراق و شام نيز از آن در امان نماندند ـ آغاز گشت . با مرگ تيمور و به حكومت رسيدن فرزندش شاهرخ ، فضا دگرگون شد و او به ترويج فرهنگ و عمران آبادى ها روى آورد و در جهت بازسازى خرابى هاى پدر كوشيد و همسرش ، مسجد باشُكوه «گوهرشاد» را در كنار حرم امام رضا عليه السلام بنياد نهاد . اين اقدامات و رويكردها ، حكايت از آن دارد كه در آن زمان ، آزادى هاى نسبى براى شيعيان در به جا آوردن شعائر ، به وجود آمده است .
همچنين در اين قرن ، حكومت آق قويونلوها در غرب ايران ، با درون مايه اى شيعى شكل گرفت كه على الظاهر، مى بايست سنّت ريشه دار عزادارى در آن ، ادامه يافته باشد .

مرحله ششم : عزادارى در سده هاى دهم و يازدهم (دوران حاكميت صفويان)

با تاج گذارى شاه اسماعيل صفوى به سال 907 ق ، در تبريز ، تشيّع در ايران ، رسميت يافت و ترويج شعائر شيعى ، از جمله اهداف مهمّ آن حكومت شد .

مؤمنان عليه السلام و امام حسين عليه السلام در مزار اين دو امام، خبر مى دهد.
مولوى ، شاعر بلندآوازه قرن هفتم ، در مثنوى خود ، به وجود عزادارى علنى در شهر حلب ، اشاره دارد :
ناله و نوحه كنند اندر بُكا
شيعه ، عاشورا ، براى كربلا . ^۱
سيّد ابن طاووس ، عالم گران قدر شيعى ، از وجود عزادارى در دهه محرّم ، سخن مى گويد و از آن ، دفاع مى كند . افزون بر اين ، توصيه او به خواندن الملهوف در روز عاشورا ، نشانگر وجود فرهنگ مقتل خوانى و سوگوارى در دهه محرّم در روزگار وى ، يعنى قرن هفتم دارد . ^۲
در نيمه دوم سده هفتم هجرى، مغولان به فرماندهى هلاكوخان ، بر عراق چيره شدند . از اين رو، عالمانى باتدبير ، از قتل و غارت ، جلوگيرى كردند و از هلاكو خواستند بدانها امان داده ، از آنها حراست كند . او نيز چنين كرد و بدين سان ، شيعيان جنوب بغداد (مانند حلّه و كوفه و...) از فتنه رَهيدند . اين چنين، شيعيان، با سقوط عبّاسيان ، به آزادى هايى دست يافته بودند و از سوى ديگر ، در دهه هاى پايانى اين سده ، يكى از جانشينان هلاكو به نام غازان خان ، شيعه شد و در عمران كربلا كوشيد و طبيعتا زمينه علنى شدن برپايى شعائر ، به وجود آمد و ... .